Oι αρχαίoι Έλληνες φιλόσοφοι είχαν ανακαλύψει κάτι πολύ σημαντικό για το Σύμπαν.

Όσο οι άνθρωποι προσπαθούν να κατανοήσουν αυτό που βλέπουν στο σύμπαν, διαπιστώνουν ότι πρέπει να πάνε πίσω και να μελετήσουν παλαιότερες ιδέες. Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι διέκριναν μία θεμελιώδη αλήθεια της σύγχρονης κοσμολογίας.

Παρόμοιες έννοιες και διαισθήσεις αναδύονται σε διαφορετικούς πολιτισμούς, με τους ανθρώπους να προσπαθούν συνεχώς να κατανοούν τον κόσμο που ζούμε και το σύμπαν. Το λεξιλόγιο και το πολιτισμικό πλαίσιο αλλάζουν. Οι θεμελιώδεις έννοιες, η μεθοδολογία, ακόμη και οι στόχοι των εξηγήσεων είναι διαφορετικά.

Ωστόσο οι βασικές ιδέες είναι ουσιαστικά οι ίδιες. Είναι εκπληκτικό ότι αυτό συμβαίνει με το πώς η ύλη οργανώνεται στις δομές που βλέπουμε – από τα άτομα μέχρι τους γαλαξίες.

Το σύμπαν του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου Αναξίμανδρου
Γύρω στο 600 π.Χ. στην Αρχαία Ελλάδα, ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος, ένας από τους πρώτους δυτικούς φιλοσόφους, είχε ένα ισχυρό όραμα για το σύμπαν. Πίστευε ότι τα πάντα ήταν φτιαγμένα από μια αρχέγονη ουσία και ότι όλα όσα βλέπουμε στον κόσμο και στον ουρανό – από βατράχια μέχρι τα δέντρα, από τους ανθρώπους μέχρι τα αστέρια ήταν προσωρινές δομές, που “κατά την εκτίμηση του Χρόνου” επανέρχονται σε αυτή την αρχέγονη κόλλα. Ο Αναξίμανδρος ονόμασε αυτή την ουσία «άπειρον», που μεταφράζεται ελεύθερα ως “Απέραντο”. Ό,τι κι αν ήταν το Απέραντο, ήταν τμήμα όλων όσων υπήρχαν.

Στην δική του κοσμολογία ο Αναξίμανδρος οραματίστηκε μια αέναη ροή ύλης, ένα συνεχές γίγνεσθαι πραγμάτων, που όλα συνδέονται με την υλική τους ουσία. Επειδή επρόκειτο για την Αρχαία Ελλάδα, δεν υπήρχαν λεπτομέρειες για το πώς συνέβαινε αυτό ή για τη σύνθεση αυτής της ύλης. Αλλά μερικούς αιώνες μετά τον Αναξίμανδρο, οι Έλληνες Ατομικοί φιλόσοφοι πρότειναν μία άλλη ιδέα για την κοσμολογία: ότι τα πάντα ήταν φτιαγμένα από αδιαίρετα κομμάτια ύλης, τα οποία ονόμαζαν “άτομα”.

Για τους Ατομικούς φιλοσόφους, η εμφάνιση και η διάλυση της ύλης που βλέπουμε οφειλόταν σε άτομα που ενώνονταν ή διαλύονταν. Η διάχυτη έννοια εδώ είναι η ροή της ύλης σε διαφορετικές δομές: μια ανακύκλωση της ύλης που δεν σταματά ποτέ.

Η κοσμολογία των Ρωμαίων
Περίπου πέντε αιώνες αργότερα, στη Ρώμη, ο σοφός αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος επανέρχεται σε ορισμένες από αυτές τις ιδέες και συνθέτει την δική του εικόνα για το σύμπαν. Γράφει στους Διαλογισμούς του:

«Σκέψου διαρκώς το σύμπαν ως ένα ενιαίο ζωντανό ον, που αποτελείται από μια ενιαία ουσία και μια ενιαία ψυχή- και πώς όλα τα πράγματα πηγάζουν από την ενιαία αντίληψη αυτού του όντος, του σύμπαντος. Και πώς το σύμπαν ολοκληρώνει όλα τα πράγματα μέσω ενός ενιαίου παλμού. Και πώς όλα τα πράγματα στον κόσμο και στο σύμπαν συνεργάζονται για να προκαλέσουν όλα όσα γεννιούνται, και πόσο περίπλοκο και πυκνά υφασμένο είναι το ύφασμα που σχηματίζεται από την συνύφανσή τους».

Αφήνοντας κατά μέρος τον τρόπο με τον οποίο ο Αυρήλιος περιγράφει το σύμπαν ως οργανισμό με ψυχή, που ήταν ένας μεταφορικός τρόπος να αποδοθούν στο σύμπαν ιδιότητες που σχετίζονται με εκείνες των ανθρώπων, βλέπουμε την βάση της ίδιας ιδέας με τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους. Την ύλη να γεννιέται ως μέρος μιας συμπαντικής άμπωτης και πλημμυρίδας, μιας ροής, μιας συνύφανσης όλων όσων υπάρχουν.

Πριν ανατρέξουμε στη σύγχρονη φυσική, ας σταματήσουμε στον Βουδισμό, όπου η έννοια της αλληλοσυσχέτισης όλων των πραγμάτων είναι ουσιώδης. Όπως με όμορφο τρόπο το έθεσε ο Βιετναμέζος μοναχός Thich Nhat Hanh:

“Αν είσαι ποιητής, θα δεις καθαρά ότι υπάρχει ένα σύννεφο που επιπλέει σε αυτό το φύλλο χαρτί. Χωρίς ένα σύννεφο δεν μπορεί να υπάρξει βροχή, τα δέντρα δεν μπορούν να αναπτυχθούν- και χωρίς δέντρα δεν μπορούμε να φτιάξουμε χαρτί… έτσι μπορούμε να πούμε ότι το σύννεφο και το χαρτί αλληλοεπηρεάζονται… Τα πάντα -ο χρόνος, ο χώρος, η γη, η βροχή, τα μέταλλα στο έδαφος, η ηλιοφάνεια, το σύννεφο, το ποτάμι, η ζέστη, ακόμα και η συνείδηση- βρίσκονται μέσα σε αυτό το φύλλο χαρτιού. Τα πάντα συνυπάρχουν μαζί του. Το να είσαι είναι να συνυπάρχεις… Όσο λεπτό κι αν είναι αυτό το φύλλο χαρτί, περιέχει τα πάντα στο σύμπαν”.

Η σύγχρονη κοσμολογία
Σήμερα, περιγράφουμε την ύλη ως φτιαγμένη από άτομα και τα άτομα ως φτιαγμένα από κουάρκ και ηλεκτρόνια. Έχουμε μια σύγχρονη συμπαντική αφήγηση που περιγράφει πώς η ύλη προέκυψε λίγο μετά τη Μεγάλη Έκρηξη.

Το άτομο συνέχισε να αλληλεπιδρά με τον εαυτό του για να δημιουργήσει δομές αυξανόμενης πολυπλοκότητας: κουάρκς σε πρωτόνια και νετρόνια, τα πρωτόνια και νετρόνια σε ατομικούς πυρήνες, οι οποίοι ατομικοί πυρήνες αρπάζουν ηλεκτρόνια για να φτιάξουν άτομα (αρχικά κυρίως υδρογόνο), νέφη υδρογόνου που συνενώνονται σε αστέρια και λάμπουν με τη σύντηξη του υδρογόνου σε ήλιο. Και στη συνέχεια, καθώς τα αστέρια πλησιάζουν στο τέλος της ύπαρξής τους, σε βαρύτερα χημικά στοιχεία.

Έτσι, σύμφωνα με την σύγχρονη κοσμολογία η ύλη συνενώνεται σε αστέρια που δημιουργούν περισσότερη ύλη με τη μορφή ατόμων. Στη συνέχεια διασκορπίζονται, για να βοηθήσουν στη δημιουργία νέων αστέρων, που δημιουργούν περισσότερα άτομα, τα οποία διασκορπίζονται και πάλι. Η εικόνα γίνεται πλέον κατανοητή.

Είναι μια ιστορία της συνεχούς άμπωτης και πλημμυρίδας της ύλης για τη δημιουργία νέων άστρων, που στη συνέχεια διαλύονται σε πιο σύνθετα άτομα που σχηματίζουν πλανήτες, φεγγάρια, νερό. Τα ίδια άτομα που δημιουργούν στον πλανήτη μας δέντρα και σύννεφα και ανθρώπους που εφηύραν το χαρτί για να γράφουν άρθρα για το σύμπαν και ποιήματα για την διασύνδεση όλων αυτών.

Αυτό που φαντάστηκαν ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, Αναξίμανδρος και ο Μάρκος Αυρήλιος – και αυτό που κηρύσσει η βουδιστική φιλοσοφία – είναι διαισθητικές εκφράσεις μίας θεμελιώδους αλήθειας της σύγχρονης κοσμολογίας. Δηλαδή των περίπλοκων συνδέσεων και αλληλεπιδράσεων μεταξύ των υλικών μορφών που βλέπουμε στο σύμπαν, των ζωντανών και των άψυχων. Και όλα προέρχονται, όπως γνωρίζουμε σήμερα (με βάση την σύγχρονη επιστήμη) από την άμπωτη και την πλημμυρίδα -την ροή- των ατόμων. Η φύση είναι ο απόλυτος ανακυκλωτής.