Γιατί τα κορίτσια στην Αίγυπτο τρέμουν το καλοκαίρι

Οι ξέγνοιαστες καλοκαιρινές ημέρες. Είναι το βασικό υλικό των παιδικών αναμνήσεων· υπέροχα ανέμελα απογεύματα αδιαπραγμάτευτης ελευθερίας, παιχνίδια στον ήλιο με τους φίλους, τα μαθήματα και το σχολείο να μοιάζουν χαμένα σε ένα ξεχασμένο παρελθόν. Όμως για εκατομμύρια μαθήτριες στην Αίγυπτο, αυτή η εποχή του χρόνου συνδέεται με κάτι πολύ σκοτεινό: την έναρξη της περιόδου ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων (female genital mutilation – FGM). Η Mona Mohamed ήταν δέκα ετών όταν υπέστη τη δοκιμασία αυτή – που αποκαλείται επίσης γυναικεία περιτομή, μια ζεστή καλοκαιρινή ημέρα στο χωριό της στην Αίγυπτο. «Ήμουν τρομοκρατημένη», αφηγείται στο CNN, «με κρατούσαν στο πάτωμα, η μαμά μου από το ένα χέρι και η γιαγιά μου από το άλλο». Την ώρα που το 10χρονο κορίτσι προσπαθούσε να απελευθερωθεί από τον κλοιό των αγαπημένων της προσώπων στο πάτωμα του σαλονιού, ένας γιατρός της έκανε ένεση με αναισθητικό. Η Mona θυμάται πως της έδωσαν να μασά μία τσίχλα μέχρι που τελικά κοιμήθηκε. Όταν ξύπνησε συνειδητοποίησε πως είχε ακρωτηριαστεί.

Αίγυπτος: Η «πρωτεύουσα» του FGM

Ιστορίες σαν της Mona δεν είναι σπάνιες στην Αίγυπτο, όπου το «κόψιμο» των γυναικείων γεννητικών οργάνων θεωρείται το βάρβαρο τελετουργικό της ωρίμανσης των κοριτσιών από την εποχή των φαραώ. Μεταξύ των 125 εκατομμυρίων κοριτσιών που είναι σήμερα εν ζωή και έχουν υποβληθεί σε αυτή την απάνθρωπη διαδικασία, ένα στα τέσσερα ζουν στην Αίγυπτο, αριθμός μεγαλύτερος από κάθε άλλη χώρα στον κόσμο, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Το 92% των παντρεμένων γυναικών στην Αίγυπτο ηλικίας από 15 έως 49 ετών έχει υποστεί ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων, σύμφωνα με κυβερνητική έκθεση που δόθηκε στη δημοσιότητα τον Μάιο. Ο αριθμός αυτός έχει μειωθεί ελαφρώς από το 97% που ήταν το 2000, αλλά η βασανιστική και επικίνδυνη αυτή πρακτική εξακολουθεί να θεωρείται κανόνας. Τα περισσότερα κορίτσια υφίστανται τον ακρωτηριασμό σε ηλικία από 9 έως 12 ετών και οι «επεμβάσεις»- αν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν έτσι- γίνονται κατά τη διάρκεια των διακοπών του καλοκαιριού ούτως ώστε τα κορίτσια να αναρρώσουν στο σπίτι τους.

Ο ΟΗΕ τονίζει πως δεν υπάρχει κανένα ιατρικό όφελος από τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων. Αντίθετα μπορεί να προκαλέσει σωματικά και συναισθηματικά τραύματα που βασανίζουν τα κορίτσια για όλη την υπόλοιπη ζωή τους. «Πρόκειται για κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», καταγγέλλει ο Jaime Nadal-Roig, εκπρόσωπος του Οργανισμού στο Κάιρο. «Δεν προσθέτει τίποτα στη ζωή των κοριτσιών και δεν υπάρχει καμία ιατρική ή θρησκευτική βάση για τη διαδικασία αυτή».

Παράδοση

Η πιο κοινή διαδικασία ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων στην Αίγυπτο είναι ο τύπος Ι, δηλαδή η μερική ή ολική αφαίρεση της κλειτορίδας. Αυτό που υπέστησαν η Mona Mohamed και οι μεγαλύτερες αδελφές της πριν από χρόνια. Σε σύγκριση με τις αδελφές της, η Mona ήταν τυχερή, από την άποψη πως αυτός που της ακρωτηρίασε τα γεννητικά όργανα ήταν γιατρός. Οι αδελφές της έπεσαν στα χέρια μιας γυναίκας που αποκαλείται παραδοσιακά μαμή- δεν είναι γιατρός προφανώς- η οποία τις έκοψε με τη λάμα ξυραφιού και έριξε στις πληγές του χώμα για να σταματήσει την αιμορραγία. Η 47χρονη σήμερα Mona θυμάται να ρωτά τη μαμά της γιατί ήταν τόσο σημαντική η γυναικεία περιτομή. «Συνήθως τα κορίτσια στην ηλικία σου αρχίζουν να διεγείρονται και η επέμβαση το αντιμετωπίζει αυτό», της απάντησε. Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων είναι παράνομος στην Αίγυπτο από το 2008 αλλά η πρακτική παραμένει γραμμένη στο DNA της αιγυπτιακής κοινωνίας, όπου πολλοί θεωρούν τον ακρωτηριασμό μέθοδο «ανγοποίησης» του κοριτσιού ώστε να μπορέσει να παντρευτεί. «Συνηθιζόταν να γίνεται κι ένα πάρτι για ένα κορίτσι μετά τον ακρωτηριασμό του, για να γιορτάσουν και να ανταλλάξουν δώρα», εξηγεί ο Nadal-Roig. «Έτσι για να πει κάποιος ‘αυτό είναι έγκλημα, είναι αμαρτία, δεν επιτρέπεται από τη θρησκεία’ θα πρέπει να βρεθεί απέναντι σε πολλές πεποιθήσεις ριζωμένες και κοινωνικές νόρμες».

Σημάδια προόδου

Πρόοδος ωστόσο καταγράφεται: Το ποσοστό των κοριτσιών 15-17 ετών που υπέστησαν αυτή τη βάρβαρη διαδικασία έπεσε από το 74,4% το 2008 στο 61% το 2014- ένα σαφές σημάδι πως η προσπάθεια να εξαλειφθεί η πρακτική αυτή έχει κάποιο αποτέλεσμα. Η Αίγυπτος ανακοίνωσε προ καιρού σχέδιο για τον περιορισμό του FGM κατά 10-15% στην επόμενη 5ετία. Αν αυτό επιτευχθεί θα είναι η πρώτη φορά σε διάστημα δεκαετιών που οι γυναίκες που έχουν γλιτώσει θα είναι περισσότερες από εκείνες που έχουν ακρωτηριαστεί. «Είναι ένα φιλόδοξο σχέδιο αλλά τώρα πιστεύω πως το πολιτικό κλίμα είναι υποστηρικτικό και μπορούμε να πετύχουμε το στόχο μας», δηλώνει η Vivian Fouad, επικεφαλής του Νational Population Council που ηγείται της προσπάθειας εξάλειψης του FGM. «Για χρόνια ήμαστε στην άμυνα, τώρα περάσαμε στην επίθεση». Η μάχη να εκλείψει ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων στην Αίγυπτο εκτυλίσσεται παράλληλα σε πολλά μέτωπα, από τα δικαστήρια ως τους χώρους λατρείας και τους δρόμους.

Τον Ιανουάριο ένας γιατρός καταδικάστηκε αντιμετωπίζοντας κατηγορίες σχετικά με τον ακρωτηριασμό ενός κοριτσιού- η πρώτη τέτοια καταδίκη που καταγράφεται μετά την απαγόρευση δια νόμου του FGM το 2008. Η ετυμηγορία ήταν μια νίκη της εκστρατείας κατά του FGM αλλά η Fouad επισημαίνει πως πολλοί γιατροί εξακολουθούν να είναι πρόθυμοι να πάρουν λεφτά από οικογένειες για να ακρωτηριάσουν τα κορίτσια τους και να παραβλέψουν το νόμο. «Είναι ένα καλό εισόδημα για τους γιατρούς», εξηγεί, «και ορισμένοι έχουν κοινωνικό και πολιτισμικό background που στηρίζει τον ακρωτηριασμό». Η ίδια προσδιορίζει τη μάχη κατά της γυναικείας περιτομής ως μάχη για τη μεσαία τάξη. «Αν οι γιατροί, οι δικαστές, οι δάσκαλοι υποστηρίζουν τον ακρωτηριασμό, πώς θα μπορέσουμε να πείσουμε τις φτωχότερες γυναίκες να μην τον κάνουν;» διερωτάται. Οι πολέμιοι του FGM προσπαθούν παράλληλα να πείσουν τοπικούς θρησκευτικούς ηγέτες να σταματήσουν να κηρύσσουν υπέρ των υποτιθέμενων ωφελειών του ακρωτηριασμού για τις μητέρας. Συχνά αυτό είναι πολύ δύσκολο στη χώρα όπου περισσότερες από τις μισές γυναίκες ακόμα πιστεύουν, λανθασμένα, πως ο ακρωτηριασμός είναι απαίτηση της θρησκείας.

Πρέπει να πείσεις τους ανθρώπους να μην το κάνουν αυτό στις κόρες τους», τονίζει η επικεφαλής του προγράμματος UNFPA, Germain Haddad. «Πρέπει να δουλέψεις πάνω στις πεποιθήσεις τους». Στην κατεύθυνση αυτή το UNFPA έχει προσλάβει μια θεατρική ομάδα που παρουσιάζει σκετσάκια και δρώμενα στους δρόμους πολλών κοινοτήτων σε όλη τη χώρα με στόχο να ενσταλάξουν τον σπόρο της αμφιβολίας για το αν και πόσο πραγματικά απαραίτητος είναι ο ακρωτηριασμός. «Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους είναι ντροπαλοί», προσθέτει η Haddad, «όταν κάναμε σεμινάρια για τον FGM ήταν πολύ δύσκολο να μπουν στη διαδικασία να απευθύνουν ερωτήσεις. Αυτά τα μικρά θεατρικά βοηθούν στο να σπάσει ο πάγος και τότε ως δια μαγείας όλα είναι πιο εύκολα. Και οι γυναίκες μπορούν να δουν με τρόπο κωμικό πως ο FGM είναι γελοίος».

«Μισώ τον άνδρα που μου το έκανε αυτό»

Ο αγώνας όμως παραμένει δύσκολος. Περίπου έξι στις δέκα γυναίκες πιστεύουν πως η πρακτική του ακρωτηριασμού θα πρέπει να συνεχίσει να εφαρμόζεται, σύμφωνα με πρόσφατη κυβερνητική έκθεση. «Είναι η παράδοση, δεν υπάρχει διαφυγή», λέει η Sarah Abulaziz Mohamed, που υπέστη τον ακρωτηριασμό στα 12 χρόνια της στο Μansour.«Πλήγωσε την αξιοπρέπειά μου, ήμουν αναγκασμένη να το κάνω αυτό ενώ δεν ήθελα, μισώ τον άνδρα που μου το έκανε αυτό». Η Sarah είναι τώρα 40 χρονών και έχει δύο μικρές κόρες. Λέει πως ο FGM της προκάλεσε ψυχολογικά τραύματα εφ’ όρου ζωής αλλά της δίδαξε κι ένα πολύτιμο μάθημα. «Δεν θα το έκανα ποτέ και υπό οποιεσδήποτε συνθήκες στις κόρες μου. Μέχρι σήμερα ακόμα πονάω. Ό,τι έφυγε, έφυγε… το κομμάτι μου αυτό δεν μπορεί ποτέ να μου επιστραφεί»