Στην Οδύσσεια, το σύμβολο της ψυχής είναι η Πηνελόπη. Αν δούμε τα δύο έργα συγκριτικά, μπορούμε να πούμε ότι η αθάνατη ψυχή του ανθρώπου, αυτή που δε χρειάζεται να εξελιχθεί γιατί είναι τέλεια, αυτή που μένει σταθερή στο κέντρο της είναι η Πηνελόπη.
Και ο άνθρωπος-Οδυσσέας, που ήδη είναι παντρεμένος μαζί της, μετά από μακροχρόνιο αποχωρισμό, τείνει να ταυτιστεί μ’ αυτήν. Επιστρέφει μετά από πολλές μετενσαρκώσεις, δοκιμασίες κι εμπειρίες στην πηγή προέλευσής του, στην αθάνατη ψυχή του, στην Πηνελόπη.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι και η Ιλιάδα και η Οδύσσεια συμβολίζουν τον εσωτερικό πόλεμο, με κάποιες διαφοροποιήσεις όμως. Στη Ιλιάδα ο άνθρωπος μάχεται για τον έλεγχο και την κατάκτηση της προσωπικότητάς του, για τον έλεγχο του ψυχισμού του (Ελένη) και τελικά το καταφέρνει. Ας θυμηθούμε εδώ ότι οι Αχαιοί παίρνουν την Τροία χάρη στο σχέδιο του πολυμήχανου Οδυσσέα. Αυτό που κυριαρχεί λοιπόν είναι το Κάμα-Μάνας, ο βασιλιάς της προσωπικότητας. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου, αλλά δεν είναι το τέρμα.
Οδύσσεια: Το όπλο είναι η σοφία
Η συνέχεια δίνεται στην Οδύσσεια. Εδώ ο άνθρωπος Οδυσσέας μάχεται πλέον για να ταυτιστεί με το Εγώ του, για να κατακτήσει την ατομικότητά του, για να ταυτιστεί με την αθάνατη ψυχή του (Πηνελόπη). Και το όπλο του ανθρώπου σ’ αυτή την περίπτωση είναι η Σοφία. Γι’ αυτό βλέπουμε την Αθηνά να παίζει κυρίαρχο ρόλο στην Οδύσσεια. Όταν ο Οδυσσέας φτάνει στην Ιθάκη, στον τόπο προέλευσής του, μιλάει με την Αθηνά έχοντας πλέον την επίγνωση ότι μιλάει με την ίδια τη θεά. Εκεί, στο λιμάνι της Ιθάκης (ραψ. ν), η Αθηνά αποκαλύπτει την ταυτότητά της.
Ο Οδυσσέας είναι εκείνος ο άνθρωπος που καταφέρνει να σωθεί από την ύλη (θάλασσα, Ποσειδώνας) και να κατευθυνθεί προς το βραχώδες νησί της Ιθάκης (Αθηνά-Σοφία). Αντίθετα, οι σύντροφοί του, τα κατώτερα στοιχεία του, οι κατώτερες επιθυμίες του πεθαίνουν, για να φτάσει ο ίδιος χωρίς περιττά βάρη στον τόπο προέλευσής του. Είναι σημαντικό να προσέξουμε και τους χαρακτηρισμούς που υπάρχουν μέσα στο έργο για τον Οδυσσέα: κανείς άλλος δε φτάνει τον Οδυσσέα στη γνώση, λέει ο Δίας (ραψ. α 67-6Cool, είναι πολυμήχανος, σοφός, θεϊκός, πολύπαθος, πολύπειρος, πολύσοφος. Ο Οδυσσέας, πριν φτάσει στην πατρίδα του, περνάει 12 δοκιμασίες, μοτίβο που βρίσκουμε και σε άλλους ήρωες που ξεπερνούν το ανθρώπινο επίπεδο εξέλιξης.
Θα δούμε πολύ σύντομα παρακάτω τους σταθμούς-δοκιμασίες που πέρασε ο Οδυσσέας στο ταξίδι του προς την Ιθάκη και το βασικό συμβολισμό του καθενός. Ο Οδυσσέας είναι ένας ηλιακός ήρωας, όπως ο Θησέας ή ο Ηρακλής. Καθένα από τα εμπόδια που βρίσκει στο δρόμο του (θάλασσα-δοκιμασίες ζωής) συμβολίζει ένα σημείο του ζωδιακού με τα χαρακτηριστικά του. Κι αφού ο ήρωας έχει περάσει απ’ όλα τα σημεία του ζωδιακού κι έχει ολοκληρώσει το συμβολικό αριθμό 12, ταυτίζεται με τον ήλιο.
Θα δούμε παρακάτω πώς φαίνονται όλα αυτά στην Οδύσσεια.
Πρώτος σταθμός του Οδυσσέα φεύγοντας από την Τροία είναι η χώρα των Κικόνων, σε σχέση με το ζώδιο του Κριού. Εκεί ο Οδυσσέας μάχεται με τους κατοίκους και λεηλατεί τη χώρα, επηρεασμένος από τον Άρη, τον πλανήτη που κυβερνά το ζώδιο του Κριού. Αλλά και πολλοί σύντροφοι του Οδυσσέα, πολλά στοιχεία της προσωπικότητάς του πεθαίνουν εκεί.
Δεύτερος σταθμός είναι η χώρα των Λωτοφάγων. Όποιος έτρωγε λωτό σ’ αυτή τη χώρα, έπεφτε στη λήθη, στη λησμονιά, συμβολικά στη λησμονιά της αθάνατης ψυχής του και του στόχου του ανθρώπου, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η επιστροφή στην Ιθάκη. Μαγεύεται και πλανάται από τις απολαύσεις της γήινης ζωής. Τα χαρακτηριστικά της χώρας των Λωτοφάγων σχετίζονται με το ζώδιο του Ταύρου.
Τρίτος σταθμός του Οδυσσέα είναι η χώρα των Κυκλώπων, που σχετίζεται με το ζώδιο των Διδύμων και τα χαρακτηριστικά του πλανήτη Ερμή που διοικεί το ζώδιο αυτό. Ο Οδυσσέας χρησιμοποιεί δύο ονόματα (Κανένας-Οδυσσέας), δεν πάει με όλους τους συντρόφους του στη σπηλιά του Πολύφημου, αλλά χωρίζονται, κάποιοι μένουν στο λιμάνι και κάποιοι άλλοι πάνε μαζί του (χαρακτηριστικά των Διδύμων).
Καταφέρνει να νικήσει τον Κύκλωπα Πολύφημο (σχέση με την τρίτη φυλή και το χαρακτηριστικό στοιχείο που είχε αναπτύξει, το αστρικό) με την πολυμηχανία του (Κάμα-Μάνας), που είναι στοιχείο ερμητικό. Μ’ αυτή την πράξη βέβαια θα κινήσει την οργή του Ποσειδώνα που θα τον καταδιώκει σε ολόκληρο το ταξίδι του. Ο Οδυσσέας εκεί αντιμετωπίζει και νικάει, παροδικά όμως, τα αστρικά πάθη που εκφράζονται μέσα από το γιο του Ποσειδώνα, αλλά δεν τα σκοτώνει, γι’ αυτό και θα τον κυνηγούν στη συνέχεια.
Τέταρτος σταθμός του Οδυσσέα είναι το νησί του Αιόλου, που σχετίζεται με τον Καρκίνο και τη Σελήνη που κυβερνά αυτό το ζώδιο. Ο Αίολος βοηθάει τον Οδυσσέα. Αλλά η επιπολαιότητα και η περιέργεια των συντρόφων του θα ανοίξουν τους ασκούς του Αιόλου και θα τους κάνουν να επιστρέψουν εκεί από όπου ξεκίνησαν. Εξάλλου, εκεί, στο νησί του Αιόλου, ο Αίολος χαρακτηρίζει τον Οδυσσέα μισητό στους θεούς. Αυτό σημαίνει και το ίδιο το όνομα του ήρωα, ο οποίος όμως μέσα από τον αγώνα του θα κερδίσει ξανά την εύνοια των θεών. Άλλωστε, σε ολόκληρη την Οδύσσεια γίνεται λόγος για το πόσο πολύ βασανίστηκε ο Οδυσσέας από τους θεούς.
Πέμπτος σταθμός η γη των Λαιστρυγόνων, που σχετίζεται με το ζώδιο του Λέοντα. Σ’ αυτή τη γη κυριαρχεί το πάθος και η βιαιότητα των Λαιστρυγόνων που καταστρέφουν τους συντρόφους του Οδυσσέα. Τώρα πια σώζεται μόνο το καράβι του Οδυσσέα με τους λίγους συντρόφους του και συνεχίζει την πορεία.
Εκτός σταθμός το νησί της Κίρκης, που σχετίζεται με το ζώδιο της Παρθένου και τα χαρακτηριστικά του πλανήτη Ερμή. Η Κίρκη μεταμορφώνει τους συντρόφους του Οδυσσέα σε χοίρους. Ο θεός Ερμής (πολυμηχανία) τον βοηθάει να ξεπεράσει αυτή τη δοκιμασία, δίνοντάς του ένα μαγικό βοτάνι που είχε μαύρη ρίζα και λευκό ανθό (σύνθεση αντιθέτων, επίσης ερμητικό στοιχείο). Η μεταμόρφωση των συντρόφων του Οδυσσέα σε χοίρους φανερώνει την επίδραση των γήινων απολαύσεων στον άνθρωπο, όπως είχαμε δει και στη χώρα των Λωτοφάγων. Παρατηρούμε εξάλλου ότι οι σύντροφοι του Οδυσσέα, αφού ξαναπαίρνουν την ανθρώπινη μορφή τους, μένουν στο νησί της Κίρκης απολαμβάνοντας τη ζωή εκεί.
Έβδομος σταθμός είναι η χώρα των Κιμμερίων, ο Άδης, που σχετίζεται με το ζώδιο του Ζυγού. Η κάθοδος στον Άδη είναι ένα συνηθισμένο μοτίβο στις περιπέτειες των ηλιακών ηρώων και συμβολίζει τη νίκη του θανάτου, τη μύηση. Εκεί ο Οδυσσέας μαθαίνει τα περασμένα και τα μελλούμενα, «ζυγίζει» το παρελθόν και το μέλλον κι έρχεται σε επαφή με τις σκιές των νεκρών, με το Κάμα-Λόκα, τον αστρικό κόσμο.
Όγδοος σταθμός οι Σειρήνες, που σχετίζονται με το Σκορπιό, αυτές που με το μαγευτικό τους τραγούδι παραπλανούν τους ταξιδιώτες. Γι’ αυτό ο Οδυσσέας δένεται στο κατάρτι και κλείνει τα αυτιά των συντρόφων του. Οι Σειρήνες συμβολίζουν την κριτική, την κολακεία αλλά και τη δυσμενή κριτική των άλλων, που ο άνθρωπος πρέπει να ξεπεράσει, για να φτάσει στην αλήθεια. Αυτό μας θυμίζει τη Φωνή της Σιγής που, για να ακουστεί, πρέπει ο άνθρωπος να σταματήσει να επηρεάζεται από τις κολακείες και τις απειλές.
Ένατος σταθμός η Σκύλα και η Χάρυβδη, που σχετίζονται με το ζώδιο του Τοξότη. Ο Οδυσσέας, για να σωθεί αυτός και οι σύντροφοί του, θα πρέπει να περάσουν σαν τόξο ανάμεσα στη Σκύλα και τη Χάρυβδη.
Δέκατος σταθμός το νησί του Ήλιου, που σχετίζεται με το ζώδιο του Αιγόκερω και την υλική ζωή. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα για τρίτη φορά παρασύρονται από τους πειρασμούς της υλικής ζωής και πεθαίνουν όλοι. Ο Οδυσσέας μένει μόνος του, χωρίς συντρόφους, και ταξιδεύει.
Ενδέκατος σταθμός το νησί της Καλυψώς, στο οποίο πια ο ήρωας φτάνει μόνος του. Σχετίζεται με το ζώδιο του Υδροχόου. Ο ήρωας, εξαγνισμένος από το υγρό στοιχείο, φτάνει στη σπηλιά της Καλυψώς, η οποία σχετίζεται με το αστρικό. Παρόλο που ο ήρωας θα μπορούσε να παραμείνει εκεί και να γίνει αθάνατος, όπως του είχε υποσχεθεί η Καλυψώ, ο ίδιος θέλει να συνεχίσει το ταξίδι του και να φτάσει στον προορισμό του. Ξεπερνάει και αυτό τον πειρασμό για να φτάσει στη χώρα των Φαιάκων.
Δωδέκατος, λοιπόν, σταθμός είναι η χώρα των Φαιάκων, που σχετίζεται με τους Ιχθείς. Οι Φαίακες είναι ένας ναυτικός, ειρηνικός και φιλόξενος λαός και είναι απόγονοι του Ποσειδώνα. Αν προσέξουμε τα ονόματά τους, θα δούμε ότι σχετίζονται με τη θάλασσα. Πριν φτάσει στη χώρα των Φαιάκων, το συναντάει ο Ποσειδώνας μέσα στη θάλασσα και τον χτυπάει για τελευταία φορά. Οι Φαίακες φροντίζουν για την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη.
Ο Οδυσσέας φτάνει στην Ιθάκη. Στο λιμάνι συναντάται με την Αθηνά-Σοφία κάτω από μια ελιά που υπήρχε εκεί, στη ρίζα της οποίας είχαν αφήσει και οι Φαίακες τα δώρα που είχαν δώσει στον Οδυσσέα. Η Αθηνά συμβουλεύει τον Οδυσσέα να πάει μεταμφιεσμένος στην καλύβα του Εύμαιου. Αυτό το θέμα της μεταμφίεσης συναντάται συχνά στην Οδύσσεια. Εκεί, στην καλύβα του Εύμαιου, και αφού γίνεται η αναγνώριση Οδυσσέα-Τηλέμαχου, ο ήρωας προχωράει στον 13ο θα λέγαμε άθλο του, που είναι ημνηστηροφονία.
Κάποια στοιχεία που πρέπει να προσέξουμε εδώ είναι τα παρακάτω:
Οι μνηστήρες προέρχονται από 4 περιοχές. Από το Δουλίχι, τη Σάμη, τη Ζάκυνθο και την Ιθάκη. Ο ρόλος που παίζουν μέσα στην Οδύσσεια και ο αριθμός των περιοχών από τις οποίες προέρχονται (4) συμβολίζει τους 4 φορείς της προσωπικότηταςπου διεκδικούν ο καθένας για λογαριασμό του τη ζωτικότητα της ψυχής (Πηνελόπη). Εδώ μπορούμε να δούμε τον ίδιο συμβολισμό που υπάρχει στους Παντάβας και Κουράβας στη Μαχαμπάρατα. Επίσης, συμβολικό είναι και το όνομα ενός από τους μνηστήρες που είχε ιδιαίτερη θέση μεταξύ τους και ήταν ο πιο θρασύς, ο Αντίνοος.
Είναι γνωστή σε όλους η επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη και η εξολόθρευση των μνηστήρων. Αυτό που ίσως δεν είναι γνωστό, είναι ο συμβολισμός των ονομάτων των μνηστήρων οι οποίοι πήγαν να του πάρουν το βιός του, που δημιούργησε με τον δικό του ιδρώτα, δηλαδή την πατρίδα του που οι μνηστήρες καταχράστηκαν και καπηλεύτηκαν μαζί με την φιλοξενία του οίκου του που τίμησε τον Ξένιο Δία.
Ο Πρώτος μνηστήρας που εξολόθρευσε ο Οδυσσέας είναι ο Αντίνοος. Η λέξη μιλά από μόνη της, είναι η αντί-νόηση, δηλαδή αυτός που διαστρέφει την πραγματικότητα ώστε να μην σκεφτόμαστε καθαρά, για να ελέγχει την κατάσταση. Κατά τον Όμηρο είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για καθυπόταξη και δουλεία του ανθρώπου, γι αυτό πρέπει να πεθάνει πρώτος.
Ο δεύτερος μνηστήρας που εξολοθρεύτηκε είναι ο Ευρύμαχος. Είναι ο άνθρωπος που χρησιμοποιεί θεμιτά και αθέμιτα μέσα, είναι δεινός και αδίστακτος μαχητής.
Ο τρίτος με την σειρά που σκοτώνει ο Οδυσσέας είναι ο Αμφίνομος, αυτός είναι εκείνος που διαστρεβλώνει τον νόμο αλλάζει τη τάξη των πραγμάτων. Είναι επικίνδυνος διότι είναι μέσα σε όλες τις καταστήσεις.
Ο τέταρτος μνηστήρας στη σειρά που αναφέρει ο Όμηρος ότι σκότωσε ο Οδυσσέας, είναι ο Αγέλαος, είναι ο λαοπλάνος, είναι αυτός που με πλάνα λόγια μπορεί να παρασέρνει το Λαό σε επικίνδυνα σκαλοπάτια. Μπορεί μάλιστα με την βοήθεια του Αντίνοου να μετατρέψει το λαό σε κατευθυνόμενη αγέλη.
Οδύσσεια: Το βαθύ νόημα του Ομήρου
Καθορίζει ο Όμηρος μια τέτοια σειρά προτεραιότητας στην απαλλαγή του Οδυσσέα από τους μνηστήρες ώστε να ανακτήσει τον χαμένο βιός του. Τίποτα δεν είναι στην περικοπή αυτή τυχαίο. Κρύβει ένα βαθύτατο νόημα το οποίο και σήμερα ισχύει ιδιαίτερα στη χώρα μας με την μεταπολίτευση. Τους μνηστήρες (και τους υποστηρικτές τους) τους έχουμε στη βουλή και σε άλλα μέρη (ΜΜΕ, Κράτος κλπ). Αλλά που είναι ο Οδυσσέας μας; Μάλλον δεν θα φανεί ξανά.
Πριν φτάσει στη μνηστηροφονία ο Οδυσσέας, παρουσιάζεται ο αγώνας τόξου, τον οποίο προκηρύσσει η Πηνελόπη. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πελέκεις μέσα από τους οποίους πρέπει να περάσει το βέλος είναι 12 και φυσικά δεν είναι τυχαίο ότι μόνο ο Οδυσσέας μπορεί να καταφέρει κάτι τέτοιο, αφού αυτός κατάφερε να περάσει σαν βέλος μέσα από τις δοκιμασίες.
Ένα άλλο συμβολικό στοιχείο είναι το υφαντό της Πηνελόπης, το οποίο ύφαινε την ημέρα και ξήλωνε τη νύχτα για 3 συνεχόμενα χρόνια. Εκτός από την Πηνελόπη, βλέπουμε ότι υφαίνει η Αρήτη στη χώρα των Φαιάκων, αλλά και η Καλυψώ και η Κίρκη. Είναι γνωστό ότι όλες οι θεές της Μοίρας και του Χρόνου είναι κλώστριες και υφάντριες. Και βέβαια δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η Αθηνά, η οποία παίζει τόσο σημαντικό ρόλο στην Οδύσσεια, είναι η θεά που έδωσε αυτή την τέχνη στους ανθρώπους.
Στην Οδύσσεια, όπως και στην Ιλιάδα, παίζει σημαντικό ρόλο η Μοίρα (Κάρμα) αλλά και η Ελεύθερη Βούληση, η οποία εδώ φαίνεται πολύ πιο έντονα. Επίσης, παρουσιάζεται η επίδραση που έχουν οι θεοί στα ανθρώπινα. Σημεία στα οποία φαίνεται η δύναμη της Μοίρας, απ’ την οποία δεν μπορεί να γλιτώσει κανείς, είναι τα παρακάτω: γ 174, 251-253 και 286, δ 110, ε 43, ζ 11, η 202, θ 531, κ 27-28 (συνδυασμός Μοίρας και Ελεύθερης Βούλησης) και 178, π 448, σ 256, τ 128 και 558.
Στην Οδύσσεια βλέπουμε ότι η επιστροφή του Οδυσσέα είναι θέμα που απασχολεί το συμβούλιο των θεών, οι οποίοι, με πρωτοβουλία της Αθηνάς και τη συγκατάθεση του Δία μεριμνούν για την επιστροφή του. Είναι πολλά τα σημεία στα οποία φαίνονται αυτές οι επεμβάσεις των θεών στα ανθρώπινα, που στην ουσία πρόκειται για ανώτερες δυνάμεις μέσα στον άνθρωπο που τον ωθούν στη δράση. Όταν ο άνθρωπος ακολουθεί το Δάρμα του, υπάρχει και η ανάλογη βοήθεια από αυτές τις ανώτερες δυνάμεις. Βέβαια, υπάρχουν και οι αντίξοες δυνάμεις. Αυτό το ρόλο παίζει εδώ ο Ποσειδώνας.
Αλλά, πώς θα γινόταν ένας ηλιακός ήρωας ο Οδυσσέας αν δεν είχε στο δρόμο του εμπόδια να ξεπεράσει, εμπόδια που ουσιαστικά βρισκόταν μέσα στον ίδιο, όπως βρίσκονται μέσα σε κάθε άνθρωπο.
Ακολουθήστε το Hellas-now.com στο Facebook και στο Google news . Μπορείτε επίσης να μας βρείτε στο Telegram και στο Twitter
