Τι σήμαινε η λέξη Δαίμων στην αρχαία Ελλάδα; Όχι αυτό που νομίζετε

Στην σημερινή εποχή η λέξη δαίμων περιέχει μια σκοτεινή σημασία και περιγράφει κάτι κακό, όμως η πραγματική έννοια της λέξης δεν ήταν αυτή κατά τους αρχαίους χρόνους. Τι όμως ακριβώς εννοούσαν οι πρόγονοί μας την λέξη δαίμων;

Αρχικά στην επική ποίηση Δαίμονες καλούνταν οι Θεοί. Παράγεται από το ρήμα «δαίω» και «δαίομαι» που σημαίνει μοιράζω (μοιράζω στον καθένα την τύχη του). Επομένως Δαίμων είναι αυτός που μοιράζει, που δίνει μερίδια και κατ’ επέκταση «αυτός που ορίζει τη μοίρα ενός ανθρώπου».

Εφόσον οι άνθρωποι ήσαν πολυάριθμοι, θεωρούσαν ότι εξίσου πολυπληθείς ήσαν και οι δαίμονες. Αν και συνυπήρχε με την λέξη Θεός, εντούτοις, ο Δαίμων αναφερόταν στην απρόσωπη και απροσδιόριστη Δύναμη, ενώ ο Θεός στην ανθρωπόμορφη θεϊκή οντότητα. Η έννοια του Δαίμονος ισοδυναμούσε με την Μοίρα, την Ειμαρμένη.

Επίσης, στην λέξη Δαίμονα, απέδιδαν την έννοια του φύλακα αγγέλου: «κατά φύλακα Δαίμονα». Από εδώ προέρχεται και η λέξη ευδαιμονία (ευτυχία, προσδιόριζε τον έχοντα την εύνοια του Δαίμονος). Στην αρχαία Ελλάδα οι Δαίμονες είχαν σημαντικό ρόλο στις ζωές των ανθρώπων. Συναντούνται σε πλήθος συγγραμμάτων, όπως του Ομήρου, του Ησιόδου, του Πλάτωνα, του Πλούταρχου, του Ηρόδοτου κ.α. Αναφέρονται κυρίως σαν Θεότητες που δρουν στον ουράνιο χώρο ανάμεσα στους Θεούς και τους ανθρώπους. Έχουν μια αμφίδρομη σχέση, δηλαδή είναι κατά κάποιο τρόπο ο ενδιάμεσος αγγελιοφόρος των Θεών προς τον γήινο κόσμο και το αντίστροφο.

Σαν βοηθοί των Θεών στέλνουν τις αποφάσεις τους διαμέσου των χρησμών, ενώ παρακολουθούν και την εξέλιξη της ζωής των θνητών μέχρι να ελευθερωθεί η ψυχή τους από τα δεσμά του ανθρώπινου σώματος. Ακόμα φέρονται σαν φύλακες άγγελοι του κάθε ανθρώπου, ενώ κάθε Θεός μπορούσε να έχει πλήθος απ’ αυτούς στη διάθεσή του. Ο Ησίοδος μας αποκαλύπτει περισσότερο την αγαθή έννοια της ύπαρξής τους, διότι μας αναφέρει ότι σαν Δαίμονες δρουν οι ψυχές του “Χρυσού Γένους” που θεοποιήθηκαν και με προσταγή του Δία προστάτευαν τους ανθρώπους.

Ο Πλάτωνας, προσπαθεί να δώσει την ερμηνεία της έννοιας Δαίμων:
«ΣΩΚ.: Αλήθεια, Ερμογένη. Τι να σημαίνει άραγε το όνομα «Δαίμονες»; Πρόσεξε αν σου φανώ ότι λέω κάτι σπουδαίο.
ΕΡΜ.: Λέγε.
ΣΩΚ.: Γνωρίζεις ποιοι, κατά τον Ησίοδο, είναι οι Δαίμονες;
ΕΡΜ.: Δεν γνωρίζω.
ΣΩΚ.: Δεν γνωρίζεις ούτε για το Χρυσό Γένος των ανθρώπων, που λέει ότι υπήρξε πρώτο;
ΕΡΜ.: Αυτό το ξέρω.
ΣΩΚ.: Λέει λοιπόν γι’ αυτό:
«Μόλις το γένος τούτο χωρίστηκε σε μέρη οι Δαίμονες αγνοί και γήινοι ονομάζονται, λαμπροί, προστάτες από το κακό, φύλακες των ανθρώπων.»

ΕΡΜ.: Δηλαδή, τι εννοείς;
ΣΩΚ.: Νομίζω πως, λέγοντας Χρυσό Γένος, δεν εννοεί φτιαγμένο από χρυσάφι, αλλά καλό και ωραίο. Απόδειξη θεωρώ το γεγονός ότι για μας λέει πως είμαστε σιδερένιο γένος.
ΕΡΜ.: Έχεις δίκιο.
ΣΩΚ.: Πιστεύεις λοιπόν ότι, και αν κάποιος από τους συγχρόνους μας είναι καλός, θα μπορούσε να πει πως ανήκει στο Χρυσό Γένος;
ΕΡΜ.: Βέβαια.
ΣΩΚ.: Οι καλοί όμως είναι συνετοί ή τίποτε άλλο;
ΕΡΜ.: Συνετοί.
ΣΩΚ.: Κατά την γνώμη μου, αυτό περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο χαρακτηρίζει τους Δαίμονες∙ επειδή ήταν συνετοί και «δαήμονες» (σοφοί) τους ονόμασε «Δαίμονες». Και στην αρχαία γλώσσα μας το όνομα αυτό αντιστοιχεί στο ίδιο. Σωστά λοιπόν και αυτός και άλλοι ποιητές λένε ότι, αν πεθάνει κάποιος ενάρετος, μεγάλη τύχη και τιμές αποκτάει και γίνεται Δαίμονας, σύμφωνα με την ονομασία της φρόνησης. Έτσι και εγώ λοιπόν αντιλαμβάνομαι τον «Δαήμονα», δηλαδή κάθε άνθρωπο, Θεϊκό όσο ζει και αφότου πεθάνει, και νομίζω ότι σωστά ονομάζεται «Δαίμων».» Πλάτωνας, “Κρατύλος” 397e- 398c

Μετά τον Ησίοδο, οι φιλόσοφοι, όπως ο Αριστοτέλης, ο Πλάτωνας κ.α, έγραψαν ότι οι Δαίμονες είναι οι “επόμενοι των Θεών” ή ότι είναι “παίδες αυτών αλλά όχι Θεοί” ενώ χαρακτηρίστηκαν είτε σαν μοίρα- ειμαρμένη, είτε σαν τύχη, καλή ή κακή με τον χαρακτηρισμό καλοδαίμων ή κακοδαίμων.

«Πολλή δε η δαιμόνων αγέλη· τρις γαρ μύριοί εισιν επί χθονί πουλυβοτείρη, αθάνατοι, Ζηνός πρόπολοι· οι μεν νοσημάτων, οι δε των απόρων σύμβουλοι, οι δε των αφανών άγγελοι, οι δε τέχνης συνεργάτοι, οι δε οδού συνέμποροι· οι μεν αστικοί, οι δε αγροτικοί, οι δε θαλάττιοι, οι δε ηπειρωτικοί· είληχεν δε άλλος άλλην εστίαν σώματος, ο μεν Σωκράτην, ο δε Πλάτωνα, ο δε Ζήνωνα, ο δε Διογένην· ο μεν φοβερός, ο δε φιλάνθρωπος, ο δε πολιτικός, ο δε τακτικός· όσαι φύσεις ανδρών, τοσαύται και δαιμόνων.» Μάξιμος Τύριος, 8. 8F

Δαίμων και Σωκράτης

Παράλληλα, μην ξεχνάμε και το περίφημο δαιμόνιο του Σωκράτη, που μέσω αυτού έπαιρνε τις “σωστές” αποφάσεις. Για το δαιμόνιο του Σωκράτη ο Πλούταρχος αναφέρει: «Έτσι και στο Σωκράτη το δαιμόνιο μοιάζει να του προσέφερε εξ αρχής ως οδηγό του βίου του μια όραση, «που» μόνο «αυτή προχωρώντας μπροστά ρίχνει φως στα άδηλα πράγματα, καθώς και σε όσα η ανθρώπινη φρόνηση δεν μπορεί να συλλογιστεί. Γι’ αυτά τα πράγματα το δαιμόνιο συνομιλούσε πολλές φορές μαζί του και ενέπνεε τις επιλογές του.» Πλούταρχος, “Περί του Σωκράτους Δαιμονίου”

Φιλόσοφοι, όπως ο Θαλής και ο Εμπεδοκλής, με την έννοια των Δαιμόνων εννοούσαν την Ψυχή του σύμπαντος. Χαρακτηριστικό πάντως είναι ότι παρ’ όλες τις έννοιες που δόθηκαν στην αρχαιότητα δεν προσωποποιήθηκε κανένας δαίμονας! Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η έννοια του δαίμωνα, αντικατοπτρίζει μια άυλη μορφή, υψηλής πνευματικότητας, που διαχέεται στο σύμπαν και που εκπορεύεται από το Θείο, με σκοπό την βοήθεια όλων των ανθρώπων, ή την δοκιμασία τους, ώστε να βρουν το δρόμο τους στην δύσκολη υλιστική ζωή: «τούτου δε το αίτιον γέγονεν ουκ ανθρώπειον, αλλά τι δαιμόνιον εναντίωμα» [η αιτία του γεγονότος δεν ήταν κάτι ανθρώπινο, αντίθετα ήταν κώλυμα θεϊκό] Πλάτωνας, “Αλκιβιάδης Ι”

Ο Πλάτωνας στον “Φαίδωνα” υποστηρίζει ότι ο δαίμων οδηγεί την ψυχή του ανθρώπου στον Άδη: «Η παράδοση λέει ότι τον καθένα, όταν πεθάνει, ο δαίμονάς του, που του έχει ορίσει η τύχη, όσο ζούσε, αναλαμβάνει να τον οδηγήσει σε κάποιον τόπο, όπου πρέπει όσοι συγκεντρωθούν, αφού δικαστούν, να παν στον Άδη με οδηγό εκείνον στον οποίο έχει δοθεί εντολή να συνοδεύσει τους εδώ στο δρόμο τους προς τα εκεί. Αφού τους τύχουν εκεί όσα πρέπει να τους τύχουν και μείνουν όσο χρόνο πρέπει, ένας άλλος οδηγός πάλι τους φέρνει εδώ, κι αυτό γίνεται σε πολλά και μεγάλα γυρίσματα του χρόνου.» Πλάτωνας, “Φαίδων”, 107d