Μια συγκλονιστική αρχαιολογική ανακάλυψη στην Κολομβία έρχεται να αλλάξει όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα για την προϊστορία της Αμερικανικής ηπείρου. Σκελετοί ηλικίας 6.000 ετών, που εντοπίστηκαν στον αρχαιολογικό χώρο Checua, κοντά στην Μπογκοτά, ανήκουν σε μια εντελώς άγνωστη και πλέον εξαφανισμένη γενεαλογική ομάδα κυνηγών-συλλεκτών — χωρίς καμία σχέση με τους σημερινούς αυτόχθονες πληθυσμούς της περιοχής.
Η ανάλυση του DNA από τα λείψανα 21 ατόμων που έζησαν στο υψίπεδο Altiplano της Μπογκοτά μεταξύ 6.000 και 500 ετών πριν από σήμερα αποκάλυψε μια εντυπωσιακή βιολογική απομόνωση: τα παλαιότερα άτομα φέρουν μοναδικά γενετικά χαρακτηριστικά, τα οποία έχουν πλέον εξαφανιστεί εντελώς από το σύγχρονο γονιδιακό απόθεμα.
Ένας ξεχωριστός, αρχέγονος λαός χωρίς απογόνους
Η Kim-Louise Krettek, επικεφαλής της μελέτης και διδακτορική φοιτήτρια στο Κέντρο Ανθρώπινης Εξέλιξης Senckenberg στη Γερμανία, τονίζει ότι η περιοχή αυτή λειτουργούσε ως στρατηγική γέφυρα μεταξύ Βόρειας και Νότιας Αμερικής και αποτελούσε σταυροδρόμι πολιτισμών, συνδέοντας τη Μεσοαμερική, την Αμαζονία και τις Άνδεις.
Ωστόσο, γενετικά, οι πρώτοι αυτοί κάτοικοι δεν παρουσιάζουν καμία συγγένεια με γνωστές προϊστορικές ομάδες της Νότιας Αμερικής, όπως οι πληθυσμοί της Χιλής ή της Βραζιλίας, ούτε με τις πρώτες κοινότητες της Βόρειας Αμερικής. Οι ερευνητές αναφέρουν πως πρόκειται για έναν ανεξάρτητο κλάδο του ανθρώπινου γενεαλογικού δέντρου που διαχωρίστηκε νωρίς και παρέμεινε απομονωμένος επί χιλιετίες.
Η πλήρης αντικατάσταση ενός πληθυσμού
Περίπου 2.000 χρόνια πριν, το γενετικό προφίλ της περιοχής μεταβλήθηκε ριζικά. Η ξεχωριστή γενεαλογική ταυτότητα των Checua εξαφανίστηκε και αντικαταστάθηκε από νέα γενετικά στοιχεία, με σαφείς δεσμούς με την Κεντρική Αμερική, ιδιαίτερα με τους Παναμέζους και τις σύγχρονες πληθυσμιακές ομάδες που μιλούν τη γλώσσα Τσιμπτσάν στην Κόστα Ρίκα και τον Παναμά.
Σύμφωνα με την Andrea Casas-Vargas, συν-συγγραφέα της μελέτης και ερευνήτρια στο Universidad Nacional de Colombia, οι γενετικές ενδείξεις δείχνουν ότι αυτή η αλλαγή ήρθε μέσα από μεταναστευτικά κύματα και όχι μέσω βίας ή εισβολής. Οι νέοι πληθυσμοί έφεραν μαζί τους την κεραμική, την πρώιμη γεωργία και τη γλωσσική οικογένεια των Chibchan, η οποία παραμένει ζωντανή σε ορισμένες περιοχές μέχρι σήμερα.
Από τους Checua στους Muisca: μια εξελικτική πορεία χωρίς ρήξεις
Η πολιτισμική παράδοση που εισήγαγαν οι μετανάστες οδήγησε στη δημιουργία της κουλτούρας Herrera, προδρόμου του πολιτισμού των Muisca — της κυρίαρχης ομάδας των υψιπέδων μέχρι την έλευση των Ισπανών κατακτητών τον 16ο αιώνα.
Παρά την εντυπωσιακή πληθυσμιακή αλλαγή, δεν εντοπίστηκαν ίχνη βίαιης σύγκρουσης. Αντιθέτως, όλα δείχνουν πως η ενσωμάτωση ήταν ειρηνική, ενδεχομένως μέσα από γάμους, πολιτισμικές ανταλλαγές και σταδιακή συγχώνευση.
Μια ιστορία χωρίς βιολογική συνέχεια, αλλά με πολιτισμική ανθεκτικότητα
Το ανδρικό Y-DNA των Checua κατατάσσεται στην υποομάδα Q1b1a, κοινή σε αυτόχθονες της Αμερικής. Ωστόσο, το υπόλοιπο γενετικό τους υλικό αποκαλύπτει πλήρη απομόνωση, χωρίς ίχνη μεταβίβασης σε μεταγενέστερους πληθυσμούς. Από την άλλη, οι μεταγενέστερες ομάδες του υψιπέδου είχαν δεσμούς με τη Βενεζουέλα και την Κεντρική Αμερική, γεγονός που επιβεβαιώνει τη σταδιακή ένταξη της περιοχής σε ένα ευρύτερο πολιτισμικό και γενετικό δίκτυο.
Ο καθηγητής Cosimo Posth υπενθυμίζει τη σημασία της διάκρισης μεταξύ γενετικής και πολιτισμικής ταυτότητας, σημειώνοντας ότι η γενετική προδιάθεση δεν ταυτίζεται απαραίτητα με την πολιτισμική αυτοαντίληψη ή την εθνοτική ταυτότητα. Παράλληλα, η ερευνητική ομάδα συνεργάστηκε με τη Guardia Indígena Muisca, τους σύγχρονους φορείς της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής, για να ενσωματώσει τις γνώσεις και τις ευαισθησίες της κοινότητας.
