Αλωπεκίς: Ο προϊστορικός σκύλος των Πελασγών

Αλωπεκίς στα αρχαία ελληνικά σημαίνει «μικρή αλεπού». Ο Ξενοφών την αναφέρει ως ένα από τα δύο κύρια ελληνικά αρχέτυπα σκύλων.

Αναφορές υπάρχουν και στον Αριστοτέλη, τον Αριστοφάνη, τον Θεμίστιο και κατοπινούς συγγραφείς. Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι ήταν υβρίδια σκύλου και αλεπούς, λόγω της αλεπόμορφης εμφάνισής τους. Άλλο όνομα τους στην αρχαιότητα ήταν “Κυναλώπηξ” (σκύλος-αλεπού). Μεταγενέστερες λαϊκές παραδοσιακές τοπικές ονομασίες είναι Αλεπουδίτσα, Αλεπουδόσκυλο, Αλεπουδέλι, Βενετάκι (Κρήτη), Ζαχαρόσκυλο (Σκιάθος), Μωρόπα (Ποντιακή ονομασία που σημαίνει “μωράκια” και συναντάται στην Κρήτη), Μπόμπης (πιθανόν από το “μπόμπιρας”), Μπουμπούδι (Σέρρες), Τσουπί / τσουπάκι (κοριτσάκι, στην Αχαία – Ηλεία) κ.α.

Ευρήματα από ύστερο-παλαιολιθικούς και πρώιμους νεολιθικούς οικισμούς στην Ελλάδα [Ασκηταριό, Διμήνι, Μακρύγιαλο Πιερίας, Προμαχώνα, Σέσκλο, Σιταγρούς], Topolnica (Βουλγαρία) και τοποθεσίες στη Σερβία, στηρίζουν την υποθεση τοπικού γεγονότος εξημέρωσης του σκύλου στην βαλκανική χερσόνησο, μεταξύ 9ης και 7ης χιλιετίας Π.Κ.Ε. Οστά μικρόσωμων σκύλων βρέθηκαν στα παλαιότερα στρώματα των νεολιθικών οικισμών στους Σιταγρούς και το Σέσκλο.

Το γεγονός ότι αυτά είναι πολύ παλαιότερα από τα κεντροευρωπαίκά (έως και διπλάσιας ηλικίας) αποτελεί ένδειξη ότι ο Canis familiaris palustris Rütimeyer (πρόγονος των Ευρωπαϊκών Σπιτς καθώς και κάποιων φωλεοδυτών), δεν εμφανίσθηκε πρώτα στην Κεντρική Ευρώπη αλλά στα Βαλκάνια. Επομένως η Αλωπεκίδα θέτει σοβαρή υποψηφιότητα ως ο παλαιότερος επιζών τύπος σκύλου στην Ευρώπη, κάτι που επιβάλλεται να εξεταστεί εργαστηριακά, με την μελέτη του DNA τους.

Η Αλωπεκίδα διαμορφώθηκε από την εξέλιξη και την προσαρμογή στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, το κλίμα, τοπίο και τη χρησιμότητα που οι σκύλοι αυτοί είχαν στην τοπική ανθρώπινη κοινωνία, την παραδοσιακή, γεωργική και κτηνοτροφική κουλτούρα του ελληνικού λαού, οι οποίες διαμορφώθηκαν από τον αγώνα για την επιβίωση, την ιστορία, τις συνήθειες και τις ανάγκες του.

Συναντάται σε όλη την Ελλάδα, ενώ πληθυσμιακοί θύλακες παρόμοιων, τοπικών φαινοτύπων βρίσκονται σε κοντινές περιοχές των Βαλκανίων καθώς επίσης και στη Σερβία, Τουρκία, στα ανατολικά μέχρι την αυτόνομη περιοχή του Ιράκ και δυτικά στη Νότια Ιταλία και την Ιβηρική χερσόνησο. Η ιστορία και η εξαπλωσή τους είναι μακρόχρονη και τεκμηριωμένη σε αρχαία κείμενα, στην λαϊκή παράδοση και την τέχνη.

Η Αλωπεκίδα, σαν πρωτόγονος λυκοειδής σκύλος έχει όρθια αυτιά, σφηνοειδή κεφαλή και μεσόμορφη, συμμετρική κατασκευή, εύρωστο σωματότυπο, και ουρά που σχηματίζει τόξο ή ημικύκλιο. Στις παραδοσιακές τους ωφελιμότητες συγκαταλέγεται ο έλεγχος αρουραίων και ποντικών και η προστασία οικόσιτων πουλερικών από αλεπούδες και κουνάβια. Με το μικρό τους μέγεθος άνετα φώλιάζαν μαζί τις κότες στον ορνιθώνα και συνεργάζονταν άριστα με τα μεγαλόσωμα τσοπανόσκυλα.

Είναι εξίσου εξαιρετικοί προειδοποιητικοί φύλακες, σύντροφοι και σκύλοι αγροκτήματος. Πριν αρχίσει η μαζική εισαγωγή ξένων φυλών στην Ελλάδα (στα τέλη της δεκαετίας του 70 – αρχές της δεκαετίας του 80), οι μικρόσωμες φυλές που επικρατούσαν στις αστικές και τις αγροτικές περιοχές ήταν Αλωπεκίδες και Μελιταία Κυνίδια (Κοκόνια).

Η αδιαφορία των θεσμών, η αστυφιλία, η αθρόα εισαγωγή ξένων μικρόσωμων φυλών και η επακόλουθη μιγαδοποίηση των εντόπιων, τα γεωργικά ατυχήματα και δηλητήρια, οι “φόλες”, η ραγδαία αύξηση των αδέσποτων και η επακόλουθη εκστρατεία στειρώσεων χωρίς διάκριση, σε συνδυασμό με τον μικρό αριθμό κουταβιών που αποκτούν λόγω του μικρού τους μεγέθους, και το γεγονός ότι οι θηλυκές Αλωπεκίδες έμφανίζουν οίστρο μόνο μια φορά το χρόνο (πρωτόγονο χαρακτηριστικό), είναι αίτια που απειλούν κρίσιμα την επιβίωση του είδους.

Η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτοχθόνων Φυλών Ζώων “Αμάλθεια” παρακολουθεί τις Αλωπεκίδες από την ίδρυσή της. Ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον δόκτορα Σπύρο Χλειουνάκη κατέγραψε την παρουσία της φυλής από το 2005. Με ανακοίνωση της μελέτης τους τον Φεβρουάριο του 2013 έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου για τον κίνδυνο εξάλειψης των τελευταίων γνήσιων Αλωπεκίδων που έχουν απομείνει στην ελληνική ύπαιθρο.

Η Αλωπεκίδα συναντάται σε τρία είδη μανδύα (όλοι απαραιτήτως με υπομανδύα): α) κοντό, σκληρό και λείο τρίχωμα, β) ημίμακρο, φουντωτό, τραχύ τρίχωμα και γ) ημίμακρο, σκληρό, συρματοειδές τρίχωμα. Όλα τα χρώματα και συνδυασμοί χρωμάτων είναι αποδεκτά εκτός από την απουσία χρωστικής (αλμπίνο). Πιο συχνά χρώματα είναι άσπρο, μαύρο, καφέ και δίχρωμο (ασπρόμαυρο, άσπρο με μαύρα ή καστανά μπαλώματα, μαύρο με άσπρα σημάδια, καστανό με πύρινα σημάδια) και λιγότερο συχνά υπόλευκο, υποκίτρινο, ραβδωτό και άλλα χρώματα. Το μέγεθός τους κυμαίνεται από 20 μέχρι 30-32 εκ. ύψος και το βάρος τους από τέσσερα έως οκτώ κιλά.

Σαν σκύλος του σπιτιού είναι συντροφικός, πολύ συνεργάσιμος, πιστός και αφοσιωμένος, υπάκουος και μαθαίνει εξαιρετικά γρήγορα και εύκολα. Σε καθήκοντα προειδοποιητικού φύλακα και γενικής χρησιμότητας είναι εύστροφος και πολύ πρόθυμος. Στο αγρόκτημα ή στην πόλη είναι ένας πολλαπλά χρήσιμος συνεργάτης που ταιριάζει σε οποιοδήποτε περιβάλλον, αστικό ή υπαίθριο. Έχει εξαιρετική υγεία χωρίς γνωστές ευπάθειες ή κληρονομικά προβλήματα. Η προσδόκιμη διάρκεια ζωής τους είναι γύρω στα 12-15 χρόνια ή και περισσότερο.

Σήμερα η Αλωπεκίδα είναι κρίσιμα απειλούμενο είδος: είναι επιτακτική ανάγκη ο πληθυσμός τους να προστατευθεί άμεσα. Ελάτε μαζί μας στην Ο.Μ.Μ.Α (Ομάδα Μελέτης και Μέριμνας για την Αλωπεκίδα), και κοινοποιήσετε αυτό το άρθρο!