Ένας πάπυρος ηλικίας 2.000 ετών που εξιστορεί τις δυναστείες που διαδέχθηκαν τον Μέγα Αλέξανδρο αποκρυπτογραφείται σχεδόν δύο χιλιετίες μετά τη μερική καταστροφή του κειμένου από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Οι ερευνητές χρησιμοποιούν τη μηχανική μάθηση, έναν κλάδο της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ), για να διακρίνουν το πιο αχνό μελάνι στον τυλιγμένο πάπυρο.
Επί του παρόντος, μόνο μικρά τμήματα του σχεδόν κατεστραμμένου κειμένου μπορούν να διαβαστούν: «Περιέχει τα ονόματα πολλών Μακεδόνων δυναστών και στρατηγών του Αλεξάνδρου», εξήγησε ο Richard Janko, διακεκριμένος πανεπιστημιακός καθηγητής Kλασικών Sπουδών στο Πανεπιστήμιο του Michigan. Η έρευνα βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη και δεν έχει δημοσιευθεί σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό.
Αφού ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε το 323 π.Χ., η αυτοκρατορία του διαλύθηκε. Στο κείμενο αναφέρονται οι Μακεδόνες στρατηγοί Σέλευκος, ο οποίος έφτασε να κυβερνά μεγάλο μέρος των εδαφών στη Μέση Ανατολή, και Κάσσανδρος, ο οποίος κυβέρνησε την Ελλάδα μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου.
Ο πάπυρος προέρχεται από τη Βίλα των Παπύρων που βρισκόταν στο αρχαίο Ηράκλειον. Η πόλη αυτή καταστράφηκε μαζί με την Πομπηία όταν εξερράγη ο Βεζούβιος. Η βίλα, που ονομάστηκε έτσι λόγω του τεράστιου αριθμού παπύρων που φιλοξενούσε, περιέχει πολλά γραπτά κείμενα του φιλοσόφου Φιλόδημου του Επικούριου, ο οποίος έζησε περίπου από το 110 π.Χ. έως το 30 π.Χ. Αυτοί οι πάπυροι απανθρακώθηκαν κατά την έκρηξη του ηφαιστείου ενώ κάποια στιγμή, το κείμενο βρέθηκε και δόθηκε στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη το 1804. Αυτός το παρέδωσε στο Ινστιτούτο της Γαλλίας στο Παρίσι, όπου και βρίσκεται μέχρι σήμερα. Το 1986, μια προσπάθεια να ξετυλιχθεί ο πάπυρος είχε ως αποτέλεσμα να προκληθεί περαιτέρω ζημιά.
Το κείμενο είναι κατεστραμμένο και η μηχανική εκμάθηση χρησιμοποιείται για να δει το μελάνι. [Credit: Michèle Hannoosh]
Η αποκάλυψη του κειμένου
Ο Janko μελετά τον πάπυρο με τη βοήθεια μιας ομάδας με επικεφαλής τον Brent Seales, διευθυντή του Κέντρου Οπτικοποίησης και Εικονικών Περιβαλλόντων στο Πανεπιστήμιο του Kentucky. Για να αποκαλύψει τα μυστικά του παπύρου, η ομάδα του Seales χρησιμοποιεί τη μηχανική μάθηση. Εκπαίδευσαν ένα πρόγραμμα υπολογιστή πώς να ανιχνεύει μελάνι σε παπύρους, αφήνοντάς το να αναλύει αρχαίους κυλίνδρους με αξονικές τομογραφίες (CT), οι οποίες χρειάζονται χιλιάδες ακτίνες Χ για την δημιουργία τρισδιάστατων ψηφιακών εικόνων. «Έχουν ορατή γραφή, ώστε να μπορούμε να αντιστοιχίσουμε τις θέσεις μελανιού με το ακριβές μέρος για να αναζητήσουμε αυτό το μελάνι στο micro-CT», είπε ο Seales στο Live Science.
Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης, ο Janko σημείωσε ότι η δουλειά της ομάδας σταδιακά καθιστά περισσότερο ευανάγνωστο το κείμενο. «Με κάθε επανάληψη του έργου του [Seales], η ικανότητα ανάγνωσης περισσότερων από αυτά τα τμήματα παπύρου γίνεται όλο και καλύτερη κάθε φορά», είπε ο Janko.
Πολλά μυστήρια
Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη πολλά στοιχεία σχετικά με τον πάπυρο που παραμένουν άγνωστα. Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ποιος είναι ο συγγραφέας του κειμένου ή γιατί το βιβλίο βρισκόταν μέσα στη βίλα. Ο Janko σημείωσε ότι πολλά από τα κείμενα που βρέθηκαν στη βίλα γράφτηκαν από τον Φιλόδημο, αλλά είναι φιλοσοφικά και όχι ιστορικά.
Ο Janko υπέθεσε ότι το κείμενο μπορεί να είχε δανειστεί από κάπου και να μην επιστράφηκε. Μια πιθανότητα είναι ότι ο ίδιος ο Φιλόδημος το χρησιμοποίησε ως αναφορά για να γράψει το έργο του “Περί του καθ΄ Όμηρον αγαθού βασιλέως”, είπε ο Jeffrey Fish, καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Baylor στο Τέξας. Σε αυτό το έργο, ο Φιλόδημος συγκρίνει τους βασιλείς μετά τον Αλέξανδρο με εκείνους που βασίλεψαν νωρίτερα, κρίνοντας αρνητικά τους πρώτους.
Ο προστάτης του Φιλόδημου ήταν ένας άνδρας με το όνομα Lucius Calpurnius Piso Caesoninus, Ρωμαίος κυβερνήτης της Μακεδονίας. «Νομίζω ότι ο Φιλόδημος δείχνει στον Piso ότι το παράδειγμα των καλών βασιλιάδων του Ομήρου μπορεί να τον βοηθήσει ως κυβερνήτη της Μακεδονίας να ξεπεράσει τους παρακμιακούς ελληνιστικούς ηγεμόνες που προηγήθηκαν», είπε ο Fish.
