Ένας κύλινδρος Herculaneum έλυσε το μυστήριο του θανάτου του Πλάτωνα;

Ο Πλάτων , που θεωρείται ευρέως ως ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών, έχει αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι του στον σύγχρονο κόσμο με τα βαθιά του έργα. Γεννημένος το 429 π.Χ. στην αρχαία Ελλάδα, ο Πλάτωνας ήταν ο πιο επιφανής μαθητής του Σωκράτη και τα γραπτά του χρονολογούνται στα μέσα του τέταρτου αιώνα π.Χ.

Μετά τον θάνατο του μέντορά του, Σωκράτη, ο Πλάτωνας παρέμεινε για λίγο στην Αθήνα προτού αναζητήσει καταφύγιο σε έναν από τους μαθητές του Σωκράτη, τον Ευκλείδη, στα Μέγαρα. Αυτή η κίνηση προκλήθηκε από τη δίωξη που αντιμετώπισαν οι οπαδοί του Σωκράτη στην Αθήνα. Για τα επόμενα 12 χρόνια, ο Πλάτων ταξίδεψε πολύ, επισκεπτόμενος την Αφρική, την Ιταλία, την Αίγυπτο και άλλα μέρη της Ελλάδας.

Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του, ο Πλάτων συνόδευσε τον διάσημο Αθηναίο τραγικό Ευριπίδη στην Αίγυπτο, όπου αλληλεπιδρούσε με «τους ιερείς και τους προφήτες». Αυτή η έκθεση του επέτρεψε να αποκτήσει γνώσεις για «τις μεθόδους μαντείας», εμπλουτίζοντας περαιτέρω τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις.

Ο Πλάτων εισήγαγε την πρωτοποριακή «θεωρία των μορφών» και ίδρυσε το πρώτο ακαδημαϊκό ίδρυμα στην ιστορία. Οι φιλοσοφικές του συνεισφορές έθεσαν τα θεμέλια για την αρχαιότερη συστηματική έννοια της δυαδικότητας νου-σώματος. Παρά τη βαθιά του επίδραση στη δυτική σκέψη, ελάχιστα είναι γνωστά για τις λεπτομέρειες της ζωής του Πλάτωνα, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών γύρω από το θάνατό του ή την τοποθεσία της τελευταίας του ανάπαυσης.

Πρόσφατη πρωτοποριακή έρευνα για τους παπύρους από το Herculaneum από το έργο The Greek Philosophical Schools στην Ιταλία έχει ρίξει νέο φως σε μακροχρόνια ερωτήματα. Οι απανθρακωμένοι κύλινδροι παπύρου, που ανακαλύφθηκαν τον 18ο αιώνα σε μια ρωμαϊκή βίλα κοντά στο Herculaneum, γνωστή ως Villa dei Papyri, περιέχουν πλήθος γνώσεων που δεν έχουν ακόμη εξερευνηθεί πλήρως.

Ο ιδιοκτήτης της βιβλιοθήκης ενδιαφερόταν για την ελληνική φιλοσοφία, ιδιαίτερα τις διδασκαλίες του Επίκουρου, και είχε συγκεντρώσει μια σημαντική συλλογή από παπύρους. Ωστόσο, η ανάγνωση των 1.800 κυλίνδρων έχει αποδειχθεί μια τρομερή πρόκληση. Ενώ η ανθρακοποίησή τους κατά την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. διατήρησε τους κυλίνδρους, είναι εξαιρετικά εύθραυστοι και δύσκολο να ξετυλιχθούν.

Μεταξύ αυτών των κυλίνδρων είναι ένα βιβλίο του Επικούρειου φιλοσόφου Φιλόδημου των Γαδάρας (1ος αιώνας π.Χ.) με τίτλο «Διαρρύθμιση των Φιλοσόφων», το οποίο παρέχει πληροφορίες για την ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας. Αυτή η ανακάλυψη προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να εμβαθύνουμε στις φιλοσοφικές παραδόσεις της αρχαίας Ελλάδας.

Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, ο απανθρακωμένος πάπυρος Herculaneum έδωσε μια αξιοσημείωτη ανακάλυψη , με περισσότερες από 1000 λέξεις να αποτελούν το 30% του κειμένου που προέκυψε από αυτό το αρχαίο και ιστορικό έγγραφο.

Μέρη του αποκρυπτογραφημένου κειμένου αφορούν τον θάνατο του Πλάτωνα και τη θέση του τάφου του.

Η νέα έκδοση του παπύρου μπορεί να ρίξει φως στην τοποθεσία ταφής του Πλάτωνα. Προηγούμενες πηγές ανέφεραν ότι ο Πλάτωνας θάφτηκε στους χώρους της Ακαδημίας, μια ημιδημόσια περιοχή που μοιάζει με πάρκο έξω από τα αρχαία τείχη της Αθήνας, όπου είχε ιδρύσει το σχολείο του. Ο πάπυρος αποκαλύπτει ότι ο Πλάτων «ετάφη στον κήπο κοντά στο ποντίκι». Αυτός ο κήπος ήταν ένα πιο απομονωμένο τμήμα της Ακαδημίας, ενώ το mouseion αναφέρεται σε ένα ιερό αφιερωμένο στις Μούσες, τις θεές της μουσικής και της αρμονίας, που είχε στήσει ο ίδιος ο Πλάτων.

Ωστόσο, πρέπει να θυμόμαστε ότι ο επιμελητής του κειμένου, ο Ιταλός κλασικιστής Kilian Fleischer, αναγνωρίζει από ακαδημαϊκή σκοπιά ότι η ερμηνεία του για την κρίσιμη ελληνική λέξη etaphê («θάφτηκε») δεν είναι οριστική ή απόλυτη.

Η φιλοσοφία του Πλάτωνα δίνει σημαντική έμφαση στο ρόλο της μουσικής, καθιστώντας μια τοποθεσία κοντά στο μουσείο, έναν χώρο αφιερωμένο στις Μούσες, ιδιαίτερα κατάλληλη. Στο σημαντικό έργο του, Η Δημοκρατία, ο Πλάτων υπογραμμίζει τη σημασία της ενσωμάτωσης της μουσικής στην εκπαίδευση των νέων. Αυτή η ευλάβεια για τις Μούσες ρίχνει φως στην αφήγηση του Φιλοδήμου για τον θάνατο του Πλάτωνα, μια αφήγηση που έγινε πιο ευανάγνωστη χάρη στη βελτιωμένη αποκρυπτογράφηση των θραυσμάτων του παπύρου. Η σύνδεση μεταξύ των φιλοσοφικών κλίσεων του Πλάτωνα και της συσχέτισης της τοποθεσίας με τις Μούσες παρέχει πολύτιμο πλαίσιο για την κατανόηση της ιστορικής και πνευματικής σημασίας αυτής της τοποθεσίας.

Σύμφωνα με τον αρχαίο φιλόσοφο Φιλόδημο, ανέπτυξε πυρετό προς το τέλος της ζωής του Πλάτωνα και έπεσε σε κατάσταση παραληρήματος. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, μια Θρακιώτισσα έπαιζε φλάουτο, πιθανώς για να προσφέρει άνεση, αλλά όταν έκανε λάθος ρυθμό, ο Πλάτων φάνηκε να ανακτά τις αισθήσεις της στιγμιαία και παραπονέθηκε ότι η κοπέλα, λόγω της μη ελληνικής καταγωγής της, την οποία ανέφερε ως ” Βάρβαρο “, δεν μπόρεσε να πάρει τον σωστό ρυθμό. Αυτή η σύντομη αναβίωση οδήγησε τον σύντροφο του Πλάτωνα να πιστέψει ότι η κατάστασή του δεν ήταν τόσο κρίσιμη όσο αρχικά πίστευε. Ωστόσο, παρά την προσωρινή αυτή διαύγεια, ο Πλάτων πέθανε λίγο μετά από αυτό το περιστατικό.

Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες σχετικά με τον θάνατο του Πλάτωνα. Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, τον συγγραφέα του ιστορικού έργου «Βίοι επιφανών φιλοσόφων» που γράφτηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ., ο θάνατος του Πλάτωνα συνέβη είτε σε γαμήλια γιορτή είτε, εναλλακτικά, λόγω προσβολής ψειρών. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με άλλες αφηγήσεις γύρω από το θάνατο του διάσημου φιλοσόφου, αναδεικνύοντας τις διαφορετικές οπτικές και λεπτομέρειες που καταγράφονται από διαφορετικές ιστορικές πηγές.

Η αξιολόγηση της αξιοπιστίας της αφήγησης του Φιλοδήμου σχετικά με τον θάνατο του Πλάτωνα απαιτεί κριτική εξέταση των διαθέσιμων στοιχείων. Οι αρχαίες φιλοσοφικές αφηγήσεις συχνά στόχευαν να απεικονίσουν τον θάνατο του φιλοσόφου ως αντανάκλαση της ζωής και των διδασκαλιών τους. Σε περιπτώσεις όπου οι ιστορικές καταγραφές ήταν σπάνιες, υπήρχε η τάση να κατασκευάζονται εξιδανικευμένες σκηνές νεκροταφείου ευθυγραμμισμένες με την επιθυμητή απεικόνιση.

Σε αυτό το πλαίσιο, η νεοανακαλυφθείσα ιστορία που απεικονίζει τον Πλάτωνα ως οξυδερκή κριτή της μουσικής, ακόμη και στην πυρετώδη κατάστασή του, προκαλεί υποψίες. Αυτό το ανέκδοτο μπορεί να αποκαλύψει περισσότερα για το πώς η Ακαδημία ήθελε να μνημονεύσει τον ιδρυτή της ως αφοσιωμένο υπηρέτη των Μουσών παρά για τις συνθήκες του θανάτου του.

Η έλλειψη επιβεβαιωτικών πηγών από την εποχή θέτει υπό αμφισβήτηση την αλήθεια της αφήγησης του Φιλοδήμου. Ενώ η ίδια η ιστορία είναι ενδιαφέρουσα, είναι απαραίτητο να την προσεγγίσουμε με κριτική ματιά, αναγνωρίζοντας τη δυνατότητα εξωραϊσμού ή κατασκευής ώστε να ευθυγραμμιστεί με τα φιλοσοφικά ιδανικά και την κληρονομιά που συνδέονται με τον Πλάτωνα.

Φαίνεται ότι το μυστήριο του θανάτου του Πλάτωνα δεν έχει ακόμη λυθεί, αλλά μπορεί να έχουμε κάποιες νέες ενδείξεις.