«Κάποτε θα γίνονται πόλεμοι για το νερό», έλεγαν οι παλαιότερες γενιές και δυστυχώς φαίνεται ότι η εκτίμηση αυτή είναι πιθανό να επιβεβαιωθεί. Άλλωστε, οι αιματηρές συγκρούσεις για τους πόρους στον πλανήτη δεν σταμάτησαν ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας – και το νερό είναι αδιαμφισβήτητα ο πιο σημαντικός.
Ινδία VS Πακιστάν για τον έλεγχο του νερού του ποταμού Ινδού
Ο Ινδός ποταμός αποτελεί ένα από τα παραδείγματα διενέξεων μεταξύ κρατών και στην περίπτωση αυτή ανάμεσα σε Ινδία και Πακιστάν.
Θα μπορεί η Ινδία να διακόψει τη ροή του Ινδού ποταμού και δύο παραποτάμων του προς το Πακιστάν; Αυτό είναι το κρίσιμο ερώτημα που απασχολεί πολλούς, αφού η Ινδία ανέστειλε μια σημαντική συνθήκη που διέπει την κατανομή των υδάτων έξι ποταμών στη λεκάνη του Ινδού μεταξύ των δύο χωρών, ως αντίποινα για την τρομακτική επίθεση ενόπλων κατά τουριστών στο -υπό ινδική διοίκηση- Κασμίρ την περασμένη Τρίτη (22/4).
Η Συνθήκη για τα νερά του Ινδού (IWT) υπεγράφη το 1960, «επέζησε» δύο πολέμων μεταξύ των πυρηνικών αντιπάλων και θεωρήθηκε ως παράδειγμα διασυνοριακής διαχείρισης των υδάτων.
Η αναστολή της αποτελεί ένα από τα πολλά μέτρα που έχει λάβει η Ινδία κατά του Πακιστάν, κατηγορώντας το ότι υποστηρίζει τη διασυνοριακή τρομοκρατία – μια κατηγορία που το Ισλαμαμπάντ αρνείται κατηγορηματικά.
Από την πλευρά του, το Πακιστάν ανταπέδωσε με δικά του μέτρα και υπογράμμισε ότι η διακοπή της ροής του νερού «θα θεωρηθεί πράξη πολέμου».
Η συνθήκη παραχώρησε στην Ινδία τους τρεις ανατολικούς ποταμούς -τον Ravi, τον Beas και τον Sutlej- της λεκάνης του Ινδού, ενώ το 80% των τριών δυτικών ποταμών -του Indus, του Jhelum και του Chenab- δόθηκαν στο Πακιστάν.
Νερό ποταμού Ινδού: Καταλύτης η κλιματική αλλαγή
Οι διαφωνίες έχουν αναζωπυρωθεί στο παρελθόν, με το Πακιστάν να αντιτίθεται σε ορισμένα από τα υδροηλεκτρικά έργα της Ινδίας και τα έργα υποδομής νερού, υποστηρίζοντας ότι θα μείωναν τις ροές των ποταμών και θα παραβίαζαν τη συνθήκη.
Μάλιστα, όπως αναφέρει το BBC, πάνω από το 80% της γεωργίας του Πακιστάν και περίπου το ένα τρίτο της υδροηλεκτρικής του ενέργειας εξαρτώνται από το νερό της λεκάνης του Ινδού.
Η Ινδία, εν τω μεταξύ, πιέζει ώστε να αναθεωρηθεί και να τροποποιηθεί η συνθήκη, επικαλούμενη τις μεταβαλλόμενες ανάγκες -από την άρδευση και το πόσιμο νερό έως την υδροηλεκτρική ενέργεια- υπό το πρίσμα παραγόντων όπως η κλιματική αλλαγή.
Με την πάροδο των ετών, το Πακιστάν και η Ινδία ακολούθησαν ανταγωνιστικές νομικές οδούς στο πλαίσιο της συνθήκης για την οποία μεσολάβησε η Παγκόσμια Τράπεζα.
Μπορεί η Ινδία να κόψει το νερό του Ινδού προς το Πακιστάν;
Όμως αυτή είναι η πρώτη φορά που κάποια από τις δύο πλευρές ανακοινώνει αναστολή – δηλαδή η Ινδία, γεγονός που της δίνει ένα γεωγραφικό πλεονέκτημα.
Αλλά τι σημαίνει πραγματικά η αναστολή της εν λόγω συνθήκης; Θα μπορούσε η Ινδία να συγκρατήσει ή να εκτρέψει τα νερά της λεκάνης του Ινδού, στερώντας από το Πακιστάν τη σανίδα σωτηρίας του; Και είναι σε θέση να πετύχει κάτι τέτοιο;
Οι ειδικοί λένε ότι είναι σχεδόν αδύνατο για την Ινδία να συγκρατήσει δεκάδες δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού από τους δυτικούς ποταμούς κατά τις περιόδους υψηλής ροής. Δεν διαθέτει ούτε τις τεράστιες υποδομές αποθήκευσης, ούτε τα εκτεταμένα κανάλια που απαιτούνται για την εκτροπή τέτοιων ποσοτήτων νερού.
«Οι υποδομές που διαθέτει η Ινδία είναι ως επί το πλείστον υδροηλεκτρικά εργοστάσια που λειτουργούν σε ποτάμια και δεν χρειάζονται μαζική αποθήκευση», δήλωσε ο Himanshu Thakkar, περιφερειακός εμπειρογνώμονας σε θέματα υδάτινων πόρων του Δικτύου της Νότιας Ασίας για τα φράγματα και τα ποτάμια.
Τα εν λόγω υδροηλεκτρικά εργοστάσια χρησιμοποιούν τη δύναμη του τρεχούμενου νερού για να περιστρέφουν τουρμπίνες και να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια, χωρίς να συγκρατούν μεγάλες ποσότητες νερού.
Ινδοί εμπειρογνώμονες λένε ότι η ανεπαρκής υποδομή έχει εμποδίσει την Ινδία να αξιοποιήσει πλήρως ακόμη και το μερίδιο 20% που της αναλογεί από τα ύδατα των ποταμών Jhelum, Chenab και Indus βάσει της συνθήκης – ένας βασικός λόγος για τον οποίο υποστηρίζουν την κατασκευή δομών αποθήκευσης, στην οποία το Πακιστάν αντιτίθεται επικαλούμενο τις διατάξεις της συνθήκης.
Οι ειδικοί λένε ότι η Ινδία μπορεί τώρα να τροποποιήσει τις υπάρχουσες υποδομές ή να κατασκευάσει νέες για να συγκρατήσει ή να εκτρέψει περισσότερο νερό, χωρίς να ενημερώσει το Πακιστάν.
«Σε αντίθεση με το παρελθόν, η Ινδία δεν θα υποχρεούται πλέον να μοιράζεται τα έγγραφα του έργου της με το Πακιστάν», δήλωσε ο Thakkar.
Ωστόσο, προκλήσεις όπως το δύσκολο έδαφος και οι διαμαρτυρίες εντός της ίδιας της Ινδίας για ορισμένα από τα σχέδιά της, δείχνουν ότι η κατασκευή υποδομών ύδρευσης στη λεκάνη του Ινδού δεν έχει προχωρήσει αρκετά γρήγορα.
Μετά από μια επίθεση μαχητών στο υπό ινδική διοίκηση Κασμίρ το 2016, αξιωματούχοι του ινδικού υπουργείου υδάτινων πόρων είχαν δηλώσει στο BBC ότι θα επιταχύνουν την κατασκευή αρκετών φραγμάτων και έργων αποθήκευσης νερού στη λεκάνη του Ινδού.
Αν και δεν υπάρχουν επίσημες πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση των έργων αυτών, πηγές αναφέρουν ότι η πρόοδος είναι περιορισμένη.
Πώς η Ινδία αφήνει το Πακιστάν στο έλεος των πλημμυρών
Ορισμένοι εμπειρογνώμονες λένε ότι αν η Ινδία αρχίσει να ελέγχει τη ροή με τις υπάρχουσες και δυνητικές υποδομές της, το Πακιστάν θα μπορούσε να αισθανθεί τον αντίκτυπο κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου, όταν η διαθεσιμότητα νερού είναι ήδη στο χαμηλότερο επίπεδο.
«Μια πιο πιεστική ανησυχία είναι για το τι θα συμβεί κατά την ξηρή περίοδο – όταν οι ροές σε όλη τη λεκάνη είναι χαμηλότερες, η αποθήκευση αποκτά μεγαλύτερη σημασία και ο χρόνος γίνεται πιο κρίσιμος», έγραψε στην εφημερίδα «Dawn» ο Hassan F Khan, επίκουρος καθηγητής Αστικής Περιβαλλοντικής Πολιτικής και Περιβαλλοντικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Tufts.
«Εκεί είναι που η απουσία των περιορισμών της συνθήκης θα μπορούσε να αρχίσει να γίνεται πιο έντονα αισθητή», υπογράμμισε.
Η συνθήκη απαιτεί από την Ινδία να μοιράζεται υδρολογικά δεδομένα με το Πακιστάν – ζωτικής σημασίας για την πρόβλεψη πλημμυρών και τον σχεδιασμό για την άρδευση, την υδροηλεκτρική ενέργεια και το πόσιμο νερό.
Ο Pradeep Kumar Saxena, πρώην επίτροπος της Ινδίας για την εν λόγω συνθήκη για πάνω από έξι χρόνια, δήλωσε στο πρακτορείο ειδήσεων «Press Trust of India» ότι η χώρα μπορεί πλέον να σταματήσει να μοιράζεται δεδομένα για τις πλημμύρες με το Πακιστάν.
Στην περιοχή σημειώνονται καταστροφικές πλημμύρες κατά τη διάρκεια της περιόδου των μουσώνων, η οποία αρχίζει τον Ιούνιο και διαρκεί έως τον Σεπτέμβριο. Αλλά οι πακιστανικές αρχές δήλωσαν ότι η Ινδία μοιράζεται ήδη πολύ περιορισμένα υδρολογικά δεδομένα.
«Η Ινδία μοιραζόταν μόνο το 40% περίπου των δεδομένων, ακόμη και πριν προβεί στην τελευταία ανακοίνωση», δήλωσε στο BBC ο Shiraz Memon, πρώην επίτροπος του Πακιστάν για τη Συνθήκη για τα ύδατα του Ινδού.
Τι είναι η καταστροφική «βόμβα νερού»
Ένα άλλο ζήτημα που ανακύπτει κάθε φορά που υπάρχει ένταση σχετικά με το νερό στην περιοχή είναι αν η μία χώρα μπορεί να χρησιμοποιήσει το νερό ως όπλο εναντίον της άλλης.
Αυτό συχνά αποκαλείται «βόμβα νερού», όπου η ανάντη χώρα μπορεί να συγκρατήσει προσωρινά το νερό και στη συνέχεια να το απελευθερώσει ξαφνικά, χωρίς προειδοποίηση, προκαλώντας τεράστια ζημιά στα κατάντη.
Θα μπορούσε η Ινδία να κάνει κάτι τέτοιο;
Οι ειδικοί λένε ότι η Ινδία θα κινδύνευε πρώτα να πλημμυρίσει το δικό της έδαφος, καθώς τα φράγματά της βρίσκονται μακριά από τα σύνορα με το Πακιστάν. Ωστόσο, θα μπορούσε να ξεπλύνει τη λάσπη από τους ταμιευτήρες της χωρίς προηγούμενη προειδοποίηση – προκαλώντας ενδεχομένως ζημιές στο Πακιστάν.
Οι ποταμοί των Ιμαλαΐων, όπως ο Ινδός, μεταφέρουν υψηλά επίπεδα λάσπης, η οποία συσσωρεύεται γρήγορα στα φράγματα. Η ξαφνική έκπλυση αυτής της λάσπης μπορεί να προκαλέσει σημαντικές ζημιές στην απέναντι πλευρά.
Ο κρίσιμος ρόλος της Κίνας
Ωστόσο, υπάρχει και άλλη μία πτυχή στην ιστορία αυτή. Η Ινδία βρίσκεται κατάντη της Κίνας στη λεκάνη του Βραχμαπούτρα και ο Ινδός πηγάζει από το Θιβέτ.
Το 2016, αφού η Ινδία προειδοποίησε ότι «το αίμα και το νερό δεν μπορούν να ρέουν μαζί» μετά από μια επίθεση μαχητών στο υπό ινδική διοίκηση Κασμίρ, για την οποία η Ινδία κατηγόρησε το Πακιστάν, η Κίνα μπλόκαρε έναν παραπόταμο του Yarlung Tsangpo – που γίνεται ο Βραχμαπούτρα στη βορειοανατολική Ινδία.
Η Κίνα, που έχει σύμμαχό της το Πακιστάν, δήλωσε ότι το έκανε καθώς ήταν απαραίτητο για ένα υδροηλεκτρικό έργο που κατασκευάζει κοντά στα σύνορα. Αλλά η χρονική στιγμή της κίνησης θεωρήθηκε ότι το Πεκίνο ήρθε να βοηθήσει το Ισλαμαμπάντ.
Μετά την κατασκευή αρκετών υδροηλεκτρικών εργοστασίων στο Θιβέτ, η Κίνα έδωσε το πράσινο φως για το μεγαλύτερο φράγμα στον κόσμο στον Yarlung Tsangpo.
Το Πεκίνο ισχυρίζεται ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι ελάχιστες, αλλά η Ινδία φοβάται ότι θα μπορούσε να δώσει στην Κίνα σημαντικό έλεγχο στη ροή του ποταμού.
