Στη μακρινή Γροιλανδία, ένα ορυκτό περιβάλλεται από έναν αέρα μοναδικότητας και αξίας, συχνά αποκαλούμενο με εντυπωσιακούς χαρακτηρισμούς: «λευκός χρυσός», «πάγος που δεν λιώνει ποτέ». Ο λόγος για τον κρυόλιθο, ένα εξαιρετικά σπάνιο υλικό που, μετά την προβολή ενός ντοκιμαντέρ στην κρατική τηλεόραση της Δανίας, έχει πυροδοτήσει έντονες συζητήσεις και αντιδράσεις.
Το ντοκιμαντέρ «Λευκός χρυσός της Γροιλανδίας», διάρκειας 55 λεπτών, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η εξόρυξη αυτού του ορυκτού στη Γροιλανδία απέφερε περίπου 54 δισεκατομμύρια ευρώ στα κρατικά ταμεία της Δανίας. Αυτή η αποκάλυψη προκάλεσε άμεσες αντιδράσεις τόσο στην ημιαυτόνομη Γροιλανδία, όσο και στην ίδια τη Δανία, η οποία προσπαθεί να αφήσει πίσω της τις σκιές του αποικιακού της παρελθόντος.
Η χρονική στιγμή για την ανάδυση αυτού του «σήριαλ» φαίνεται ιδιαίτερα εύστοχη, ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη την πρόσφατη επίσκεψη του γιου του πρώην προέδρου Τραμπ και τις γνωστές βλέψεις των ΗΠΑ για προσάρτηση της Γροιλανδίας, έστω και μέσω μιας πιθανής εξαγοράς. Αυτό το ενδιαφέρον δεν είναι τυχαίο, καθώς οι γεωλογικές έρευνες υποδεικνύουν την ύπαρξη τεράστιων κοιτασμάτων σπάνιων γαιών κάτω από τους παγετώνες που καλύπτουν το 80% του μεγαλύτερου νησιού του πλανήτη – κοιτάσματα που πιθανώς δεν υπάρχουν αλλού στον κόσμο.
Αυτή η αναφορά στα σπάνια ορυκτά φέρνει έντονα στο μυαλό την ιστορία του κρυόλιθου (cryolite), του οποίου το όνομα προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «κρύος» και «λίθος». Το ορυκτό αυτό εξορυσσόταν από το 1850 στη νοτιοδυτική Γροιλανδία και οι ντόπιοι Ινουίτ το αποκαλούσαν «πάγος που δεν λιώνει ποτέ», λόγω του εξαιρετικά υψηλού σημείου τήξης του.
🇬🇱 Greenland has vast, untapped mineral resources, including rare earth elements and other critical minerals. pic.twitter.com/zR4gi3n3uG
— Civixplorer (@Civixplorer) March 29, 2025
Η εξόρυξή του από τους Ευρωπαίους ξεκίνησε όταν ανακαλύφθηκε η χρησιμότητά του στην παρασκευή διττανθρακικής σόδας. Ουσιαστικά, ο κρυόλιθος αναδυόταν από ένα τεράστιο, βαθύ κοίτασμα στην πόλη Ιβιτούτ, το μοναδικό σημείο στον πλανήτη όπου μπορούσε κανείς να βρει αυτό το ιδιαίτερο ορυκτό σε εμπορικά εκμεταλλεύσιμες ποσότητες.
Αυτή η μοναδικότητα κατέστησε τη Γροιλανδία εξαιρετικά σημαντική, ιδίως όταν ο ιδρυτής της Alcoa (Αμερικανική Εταιρεία Αλουμινίου), Τσαρλς Χολ, ανακάλυψε ότι ο κρυόλιθος ήταν το «μαγικό συστατικό» που επέτρεπε την ευρεία, βιομηχανική παραγωγή αλουμινίου. Ο κρυόλιθος χρησιμοποιείται ως συνδιαλύτης στην ηλεκτρόλυση του αλουμινίου και ήταν απολύτως απαραίτητος για την ανάπτυξη της βιομηχανίας αυτού του μετάλλου, η δημοτικότητα του οποίου εκτοξεύθηκε με την άνθηση των αεροπορικών ταξιδιών.
Οι Αμερικανοί αντιλήφθηκαν γρήγορα αυτή την αυξανόμενη ζήτηση για κρυόλιθο από τη βιομηχανία αλουμινίου και έσπευσαν να διασφαλίσουν το μοναδικό σημείο εξόρυξής του, καθώς τα σύννεφα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου άρχισαν να πυκνώνουν. Το 1940, πριν από την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο, είχαν ήδη εγκαταστήσει μια μόνιμη στρατιωτική δύναμη 500 ανδρών με βαρύ οπλισμό στο ορυχείο κρυόλιθου στη Γροιλανδία, με ρητή εντολή να αντιμετωπίσουν γερμανικά υποβρύχια. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η «προσωρινή» αμερικανική βάση εδραιώθηκε ως μόνιμη παρουσία στη Γροιλανδία το 1948, με τη Δανία να αποδέχεται τελικά την άρνηση της Ουάσινγκτον να εγκαταλείψει το νησί.
Μέχρι σήμερα, ο κρυόλιθος παραμένει ένα βασικό συστατικό για την παραγωγή αλουμινίου που χρησιμοποιείται στην κατασκευή αεροσκαφών. Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι ο κρυόλιθος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπέρ των Συμμαχικών Δυνάμεων, επιταχύνοντας την παραγωγή πολεμικών αεροσκαφών και οπλικών συστημάτων. Αυτό ίσως επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι η παραγωγή του ορυχείου κορυφώθηκε το 1942, με την εξαγωγή 85.000 τόνων κρυόλιθου στη Βόρεια Αμερική, για χρήση στη βιομηχανία αλουμινίου – τη χρονιά δηλαδή που οι ΗΠΑ εισήλθαν στον Παγκόσμιο Πόλεμο μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ.
➡️ Retour de l’Amérique ?
Donc, quand l’administration de D. Trump remet une pièce dans cette rhétorique de prise de contrôle du territoire, cela s’inscrit dans une continuité. Mais, désormais, avec la course aux ressources, la situation peut s’accélérer.
8/21 pic.twitter.com/ZVLaK9RMhD
— Cartes du Monde (@CartesDuMonde) April 8, 2025
Στα χρόνια που ακολούθησαν τον πόλεμο, η εξόρυξη κρυόλιθου άρχισε σταδιακά να μειώνεται, καθώς ανακαλύφθηκε η μέθοδος για την τεχνητή παραγωγή αυτού του εξαιρετικά σπάνιου αλλά πολύτιμου ορυκτού. Έτσι, μέχρι το 1962, το μοναδικό οικονομικά βιώσιμο ορυχείο κρυόλιθου στον κόσμο, αυτό του Ιβιτούτ στη Γροιλανδία, είχε εξαντλήσει τα αποθέματά του, έχοντας παράξει 3,7 εκατομμύρια τόνους μεταλλεύματος με περιεκτικότητα 58% κρυόλιθου.
Παρόλο που οι κύριες εργασίες εξόρυξης είχαν σταματήσει, μικρά συνεργεία παρέμειναν στην πόλη Ιβιτούτ μέχρι το 1987, όταν και το ορυχείο έκλεισε οριστικά και η πόλη εγκαταλείφθηκε από τους τελευταίους της κατοίκους, μετατρεπόμενη σήμερα σε τουριστικό αξιοθέατο. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του ορυχείου, από το 1854 έως το 1987, το ντοκιμαντέρ υπολογίζει ότι η Δανία είχε έσοδα 400 δισεκατομμυρίων κορωνών, που αντιστοιχούν σε περίπου 54 δισεκατομμύρια ευρώ σε σημερινές τιμές, χωρίς ωστόσο να υπολογίζονται οι επενδύσεις σε υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό.
Σήμερα, με τον κρυόλιθο να παράγεται πλέον συνθετικά, η πόλη Ιβιτούτ στέκει ως μια πόλη-φάντασμα, με ελάχιστα κτίρια να σώζονται. Το κοίτασμα που για σχεδόν ενάμιση αιώνα παρείχε αυτό το σπάνιο ορυκτό στην ανθρωπότητα έχει εξαντληθεί. Ωστόσο, το ενδιαφέρον στρέφεται πλέον σε δεκάδες άλλα κοιτάσματα εξαιρετικά σπάνιων ορυκτών που βρίσκονται στην Γροιλανδία, τα οποία υπόσχονται να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην τεχνολογική εξέλιξη, την πράσινη μετάβαση, τα οπλικά συστήματα και πολλούς άλλους τομείς.
