Γιατί κατεδάφισαν τον Πύργο της Ακρόπολης

Ο ιερός βράχος της Ακρόπολης αποτελεί αναμφισβήτητα το πιο πολυφωτογραφημένο μέρος της χώρας μας. Οι πρώτες φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στην Ελλάδα από διάφορους περιηγητές και φωτογράφους, απαθανατίζουν τον Παρθενώνα, καθώς και την Ακρόπολη από διάφορες πλευρές. Σε φωτογραφίες του 1850, όμως, ο ιερός βράχος απεικονίζεται κάπως διαφορετικός από ότι είναι σήμερα…

Ανάμεσα στα αρχαία κτίσματα του Παρθενώνα, του Ερεχθείου και του ναού της Απτέρου Νίκης, διακρίνεται κι ένας ψηλός τετράγωνος πύργος, ο οποίος βρισκόταν απέναντι από τον ναό της Αθηνάς Νίκης. Ο Πύργος φημολογείται ότι ανήκε στη διάσημη οικογένεια της Φλωρεντίας, Ατσαγιόλι, η οποία πήρε το όνομά της επειδή ασχολήθηκε με το εμπόριο ατσαλιού και βασίλεψε στο Δουκάτο των Αθηνών για 70 ολόκληρα χρόνια.

Την περίοδο, λοιπόν, της κυριαρχίας τους στην Αθήνα (από το 1388 έως το 1458), μετέτρεψαν τα Προπύλαια σε παλάτι, κατασκεύασαν τον Πύργο και η αρχαία είσοδος σφραγίστηκε. Για να ανέβει κάποιος στην Ακρόπολη έπρεπε να περάσει από έναν ελικοειδή δρόμο που κατέληγε στο πίσω μέρος της σημερινής εισόδου. Μέσα στο παλάτι είχε χτιστεί και ένα καθολικό εκκλησάκι, που επίσης δεν υπάρχει σήμερα.

Ο Φραγκικός αυτός Πύργος ανεγέρθη δεξιά από τα Προπύλαια, με ύψος 26 μέτρων και πάχος 8 μέτρων. Μια εσωτερική ξύλινη σκάλα οδηγούσε στο πιο ψηλό σημείο του, απ’ όπου κανείς είχε πανοραμική θέα στο Λεκανοπέδιο της Αττικής. Από τον Πύργο ήταν δυνατό να κατοπτεύονται η θάλασσα και οι δρόμοι της Αθήνας. Έμεινε για αιώνες εκεί, αντικαθιστώντας οπτικά το προϋπάρχον άγαλμα της Αθηνάς. Το κτίσμα αυτό ήταν πανομοιότυπο με τους πύργους της Βενετίας και οικοδομήθηκε με πεντελικό μάρμαρο και μάρμαρα από τα μνημεία της Ακρόπολης.

Δίπλα του υπήρχε ένας μικρότερος οδοντωτός πυργίσκος και πάνω από τα Προπύλαια υπήρχαν τα διαμερίσματα του διοικητή. Ο μελετητής Πίτερ Λοκ (Peter Lock), είχε αναφέρει ότι υπήρχε πιθανότητα το κτίριο να κατασκευάστηκε από την πανίσχυρη δυναστεία των Ντε Λα Ρος, η οποία καταγόταν από τη Βουργουνδία και διοίκησαν το Δουκάτο των Αθηνών πριν από τους Ατσαγιόλι.

Μετά την επικράτηση των Οθωμανών (το 1458), οι Ατσαγιόλι αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν από την Αθήνα. Την περίοδο εκείνη ο Πύργος μετατράπηκε σε αποθήκη αλατιού και ονομαζόταν Γουλάς ή Κουλάς, από την τουρκική λέξη “kule” που σημαίνει «πύργος». Εν συνεχεία, την εποχή της ελληνικής επανάστασης μετατράπηκε σε φυλακή. Ανάμεσα σε αυτούς που αιχμαλωτίστηκαν ήταν δώδεκα επιφανείς Αθηναίοι πολίτες που συμμετείχαν στον αγώνα. Κατά την πολιορκία της Ακρόπολης οι εννιά από τους δώδεκα εκτελέστηκαν. Ο Πύργος έμελλε να είναι η φυλακή που υπέγραψε και το τέλος του γενναίου Οδυσσέα Ανδρούτσου. Ο Έλληνας οπλαρχηγός δεν φυλακίστηκε από τους Τούρκους, αλλά από τους πολιτικούς του αντιπάλους.

Ο Μακρυγιάννης μαζί με τον Κωλέττη είχαν αμφιβολίες για τη δράση του Ανδρούτσου και οργάνωσαν πλεκτάνη εναντίον του. Αφού λοιπόν έστειλαν το παλιό πρωτοπαλίκαρο του Ανδρούτσου, Γιάννη Γκούρα, να τον συλλάβει, τον φυλάκισαν στο κάτω μέρος του πύργου της Ακρόπολης και τον βασάνισαν. Στις 5 Ιουνίου 1825 ο Ανδρούτσος δολοφονήθηκε από άντρες του Γκούρα στο κελί του και το άψυχο σώμα του πετάχτηκε στα βράχια της Ακρόπολης.

Μετά τη σύσταση του Νέου Ελληνικού Κράτους αποφασίστηκε η κατεδάφιση των μετακλασικών κτισμάτων που βρίσκονταν στον ιερό βράχο. Την περίοδο εκείνη κυριαρχούσε το ρεύμα του νεοκλασικισμού και οτιδήποτε δεν είχε σχέση με την Αρχαία Ελλάδα κρίθηκε ότι ήταν περιττό. Έτσι, το 1874 ο Ερρίκος Σλήμαν, ο Γερμανός αρχαιολόγος που ανέσκαψε την Τροία, χρηματοδότησε την κατεδάφιση του Πύργου και από τότε τα Προπύλαια πήραν τη σημερινή τους μορφή.

Αυτή η ενέργεια κατά καιρούς επικρίθηκε έντονα, γιατί αφαίρεσε ένα μνημείο, αν και μεταγενέστερο, από τον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης. Ο Θεόφιλος Γκωτιέ μίλησε για την καταστροφή ενός «αναπόσπαστου τμήματος του Αθηναϊκού ορίζοντα», ενώ ο διαπρεπής ιστορικός της Φραγκικής Ελλάδας Γουίλλιαμ Μίλλερ (William Miller) αποκάλεσε αργότερα την πράξη αυτή ως «πράξη βανδαλισμού ανάξια κάθε λαού που είναι διαποτισμένος από τη συνέχεια της ιστορίας».