Ο αρχαίος Έλληνας που εισήγαγε τα 12 ζώδια

Ο Κλεόστρατος έζησε τον 6ο π.Χ. αιώνα στην Τένεδο, όπου σπούδασε αστρονομία δίπλα στον Θαλή τον Μιλήσιο, ο οποίος πέθανε στην Τένεδο. Είναι ωστόσο πολύ πιθανό να είχε έλθει σε επαφή με την αστρονομική παράδοση των Μιλησίων και νωρίτερα, όταν κατέφευγε στο όρος Ίδη (σημ. Kaz Dağı) που βρίσκεται ανατολικά της Τροίας για να κάνει τις παρατηρήσεις του.

Ο Πλίνιος αναφέρει ότι μετά την ανακάλυψη της λοξότητας της εκλειπτικής από τον Αναξίμανδρο* περί το 548-545 ο Κλεόστρατος διέκρινε τα ζώδια του Κριού και του Τοξότη. Ο ζωδιακός κύκλος πιθανολογείται ότι ανακαλύφτηκε από τους Βαβυλώνιους. Ο Κλεόστρατος προχώρησε παραπέρα, διαιρώντας τους αστερισμούς διαμέσου των οποίων διέρχονται ο Ήλιος, η Σελήνη και οι πλανήτες σε 12 ίσα μέρη, που αποτελούν τα γνωστά 12 ζώδια.

Τα ζητήματα αυτά πιστεύεται ότι τα περιέγραψε στο χαμένο έργο του Αστρολογία. Σώζεται μόνον ένα μικρό απόσπασμα, το οποίο έχει ποιητική μορφή.** Γι’ αυτό χαρακτηρίζεται ο Κλεόστρατος ως ο πρώτος «αστρονομικός ποιητής».

Μια δεύτερη ανακάλυψη, που αποδίδεται στον Κλεόστρατο, είναι η οκταετηρίς, ένας κύκλος 8 εμβόλιμων ετών, που αποτελεί μια μέθοδο για την αντιμετώπιση ημερολογιακών προβλημάτων. Η οκταετηρίς συνήθως αποδίδεται στον Εύδοξο και ήταν σε χρήση πριν τον Κύκλο του Μέτωνος των 19 ετών.

Σύμφωνα με τον Censorinus όμως ο Κλεόσταρτος είναι ο πρώτος εισηγητής της μεθόδου. Είναι πολύ πιθανό όμως ο Εύδοξος, που είναι μεταγενέστερος του Κλεόστρατου, να ανέπτυξε περισσότερο τη μέθοδο αυτή. Ίσως και τη μέθοδο αυτή να τη δανείστηκε από τους Βαβυλώνιους ή την επινόησε ο ίδιος με βάση τις γνώσεις αυτών. Τούτο δεν μειώνει καθόλου την αξία των επιτευγμάτων του Κλεόστρατου, «που ήταν ένας από τους θεμελιωτές της ελληνικής αστρονομίας». Διατυπώνεται όμως και η άποψη ότι οι ανακαλύψεις αυτές ανήκουν αποκλειστικά στον Κλεόστρατο.

Ο Θεόφραστος τον εντάσσει μεταξύ των αστρονόμων Ματρικέτα του Μηθύμνιου και Φαεινού του Αθηναίου, που υπήρξε δάσκαλος του Μέτωνος, θεμελιωτή του κύκλου των 19 ετών. Ο Γάιος Ιούλιος Υγίνος εξάλλου αναφέρει ότι ο Κλεόστρατος ήταν ο πρώτος που υπέδειξε τους δύο αστέρες στον αστερισμό του Ηνιόχου, που ήταν γνωστοί στους αρχαίους Έλληνες ως «έριφοι» και στους Ρωμαίους ως «haedi».

Εκτός από την Αστρολογία, ένα άλλο χαμένο έργο του Κλεόστρατου τιτλοφορείται Φαινόμενα. Ο κρατήρας Κλεόστρατος, τέλος, στη Σελήνη έχει ονομασθεί έτσι προς τιμήν του τενέδιου αστρονόμου.
______________

Παραπομπές

1. Smith W., Dictionary of Greek and Roman Biography & Mythology, Vol I. 1853. Πβ. Σκύλακος, Περίπλους 95, 8.
2. Θαλής, Testimonia fragment 8.
3. Θεόφραστος, Fragmenta 6, 4, 3. Πβ. Κλεόστρατος, Testimonia Fragment 1. Πβ. H. Diels, Die fragmente der Vorsokratiker, v. II, 197, Berlin 1922.
4. C. Plinius Secundus, Naturalis Historia, 2, 31.
5. Κλεόστρατος, Testimonia Fragment 4. Πβ. H. Diels, Die fragmente ό.π.. Πβ. H. Diels, Poetarum Graecorum Fragmenta, vol. 3, fasc. 1, Berolini 1901, p. 19. Πβ. G. Sarton, Ancient science through the golden age of Greece, Univ. of Chicago press 1993, p. 178-179. Πβ. A. E. Samuel, Greek and Roman chronology: calendars and years in Classical Antiquity, Munchen 1972, p. 39. Πβ. Sir Th. L. Heath, Greek astronomy, N. York 1991, p. XVI-XVII. Πβ. G. Murray, A History of Ancient Greek Literature, London 1911, p. 73.
6. Censorinus, De die natali, 18, 5. Πβ. Κλεόστρατος, Fragmenta 4.
7. Bellenir Karen (ed.), Religious holidays and calendars, Detroit 2004, p. 20. Πβ. Sir G. C. Lewis, An historical survey of the astronomy of the ancients, London 1862, p. 118.
8. G. Sarton, Ancient science ό.π. Πβ. Smith W., Dictionary ό.π. Πβ. Fotheringham J. K., Cleostratus, The Journal of Hellenic Studies [JHS], XXXIX (1919) 164-184. Πβ. Fotheringham J. Κ., Cleostratus: A Postscript, JHS, XL (1920) 208-209. Πβ. Fotheringham J. K., Cleostratus (III), JHS, XLV (1925) 78-83.
9. Webb E., Cleostratus Redivivus, JHS, XLI (1921) 70-85. Πβ. Webb E., Cleostratus and his Work, JHS, XLVIII (1928) 54-63.
10. Θεόφραστος, Περί σημείων, υδάτων και πνευμάτων και χειμώνων και ευδίων 4. Πβ. Θεόφραστος, Fragmenta 6, 4, 3. Πβ A. E. Samuel, Greek and Roman ό.π. Πβ. Smith W., Dictionary ό.π.
11. Hyginus, Astronomica, II 13.
12. Κλεόστρατος, Testimonia Fragment 3. Πβ. H. Diels, Die fragmente ό.π.

* Ωστόσο ποικίλες απόψεις διατυπώνονται για το θέμα αυτό. Ο Αέτιος ο δοξογράφος, γράφει ότι ο Πυθαγόρας πρώτος έχει επινοήσει τη λόξωση του ζωδιακού κύκλου, την οποία οικειοποιήθηκε ο Οινοπίδης ο Χίος. (Αέτιος, De placitis reliquiae Stob. 340, 25. Πβ. Στοβαίος, Ανθολόγιον, 1, 23, 3), ενώ ο Διόδωρος Σικελιώτης λέγει ότι ο Οινοπίδης έμαθε ανάμεσα στα άλλα από τους Αιγύπτιους και τη λόξωση του ηλιακού κύκλου. (Διόδ. Σικελ., Βιβλιοθήκη Ιστορική 1, 98, 3). Ο Θέων ο Σμυρναίος, τέλος, λέγει ότι, όπως γράφει ο Εύδημος, ο Οινοπίδης ανακάλυψε πρώτος τη διάζωση του ζωδιακού κύκλου. (Θέων ο Σμυρναίος, De utilitatae mathematicae 198)

** «ἀλλ’ ὁπόταν τρίτον ἦμαρ ἐπ’ ὀγδώκοντα μένηισι

σκορπίου εἰς ἅλα πίπτει ἅμ’ ἠοῖ φαινομένηφι».

Αναδημοσίευση από το περιοδικό «Η ΤΕΝΕΔΟΣ», τ. 12 (Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος) 2010 του Συλλόγου Τενεδίων «Ο ΤΕΝΝΗΣ»