Παγγαίο – Αρχαία ορυχεία με αρσενικό και ουράνιο – Καρκινογενέσεις στην περιοχή

Λόφοι με υψηλές συγκεντρώσεις σε αρσενικό και ουράνιο βρέθηκαν 2.600 χρόνια μετά, στην περιοχή των αρχαίων ορυχείων χρυσού και αργύρου στο Παγγαίο Καβάλας.

Οι καρκινογενέσεις ήταν σύνηθες φαινόμενο στην περιοχή, είπαν κάτοικοι στους επιστήμονες που έκαναν την έρευνα. Παρ’ όλα αυτά, δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα καμία επιδημιολογική μελέτη, ενώ ολόκληρα χωριά έχουν χτιστεί σ’ αυτές τις περιοχές.
Την έρευνα ανακοίνωσε πρόσφατα, στη Θεσσαλονίκη, στο αρχαιολογικό συνέδριο για τη Μακεδονία και τη Θράκη, ο υποψήφιος διδάκτορας του Τομέα Ορυκτολογίας-Πετρολογίας-Κοιτασματολογίας του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, Μάρκος Βαξεβανόπουλος. Οπως δήλωσε στην «Ε», σε κάποια σημεία, οι συγκεντρώσεις είναι ώς και 400 φορές πάνω από τα επιτρεπτά όρια.

Σκοπός της έρευνας ήταν η μελέτη και καταγραφή της αρχαίας μεταλλευτικής δραστηριότητας στο όρος Παγγαίο. Στο πλαίσιο της έρευνας, η ΙΗ’ Εφορεία Αρχαιοτήτων Καβάλας με το Τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ πραγματοποίησαν ανασκαφή στην περιοχή από τις 8 ώς τις 13 Νοεμβρίου 2012. Επιλέχθηκαν για δοκιμαστικές τομές μία θέση αρχαίας μεταλλουργικής δραστηριότητας στη Βαλτούδα, πάνω από το χωριό Μουσθένη, και τρεις αρχαίες μεταλλευτικές στοές στη θέση Ασημότρυπες, πάνω από τη Νικήσιανη.

Σε υψόμετρο
Η Βαλτούδα, στο νότιο τμήμα του βουνού και σε υψόμετρο περίπου 1.000, αποτελεί κομβικό σημείο στη μεταφορά και την εκκαμίνευση του μεταλλεύματος. Η περιοχή Ασημότρυπες, λίγο χαμηλότερα από τις κορυφές του Παγγαίου, αποτελούν ορόσημο όσον αφορά το πλήθος των αρχαίων μεταλλείων, αλλά και τους τοπικούς θρύλους. Η έρευνα σε θέσεις μεταλλουργίας περιλαμβάνει τη μελέτη των προϊόντων εκκαμίνευσης του μεταλλεύματος, όπου ανευρίσκονται σήμερα τόνοι από τις λεγόμενες μεταλλουργικές σκωρίες.

Οπως διαπιστώθηκε, το μετάλλευμα στις περισσότερες θέσεις της έρευνας χαρακτηρίζεται από παρουσία χρυσού, αργύρου και χαλκού. Οπως επισημαίνει ο Μ. Βαξεβανόπουλος, αν και η εξόρυξη του χρυσού από το Παγγαίο ξεκινάει περίπου το 600 π.Χ., η μεγαλύτερη και εντονότερη μεταλλευτική δραστηριότητα παρατηρείται την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας, από το 2ο π.Χ. ώς τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Οι μεταλλωρύχοι της αρχαιότητας, για μπορέσουν να αποσπάσουν το χρυσό και τον άργυρο από το πέτρωμα, έσπαγαν τα κομμάτια του βράχου που περιείχε το πολύτιμο ορυκτό και έριχναν τις πέτρες στη φωτιά.

Η υψηλή θερμοκρασία έλιωνε το χρυσό και τον άργυρο, και έτσι γινόταν εφικτή η συλλογή τους. Η διαδικασία αυτή ονομαζόταν εκκαμίνευση. Τις πέτρες τις πετούσαν σχηματίζοντας από αυτά τα κατάλοιπα ολόκληρους λόφους, οι οποίοι ονομάζονται μεταλλευτικές σκωρίες. Σ’ αυτές τις πέτρες όμως υπήρχε επίσης αρσενικό και ουράνιο. Οσο περισσότερο αυξανόταν το ύψος των λόφων από τις πέτρες τόσο αυξάνονταν και οι συγκεντρώσεις αρσενικού και ουρανίου στις συγκεκριμένες τοποθεσίες.

Μετά τους Ρωμαίους, την εξόρυξη συνέχισαν οι Βυζαντινοί ώς την Αλωση της Κωνσταντινούπολης. Μετά, τα μεταλλεία πέρασαν στην εκμετάλλευση των Οθωμανών. Οι τελευταίοι όμως, λόγω της έντονης μεταλλευτικής δραστηριότητας καθ’ όλη τη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων, δεν βρήκαν αυτό που ήλπιζαν. Τα κοιτάσματα είχαν σχεδόν αποστραγγιστεί από την αδιάλειπτη εξόρυξη. Ετσι αναγκάστηκαν να ξαναλιώνουν τα υπολείμματα της εκκαμίνευσης, ελπίζοντας να βρουν έστω και τις ελάχιστες ποσότητες χρυσού και αργύρου που μπορεί να είχαν απομείνει μέσα στις πέτρες, σημειώνει ο Μ. Βαξεβανόπουλος.

Οπως επισημαίνει, από την εξέταση των υπολειμμάτων της εκκαμίνευσης διαπιστώθηκε ότι οι συγκεντρώσεις σε αρσενικό και ουράνιο ξεπερνούν ώς και 400 φορές τα επιτρεπτά όρια, στις συγκεκριμένες τοποθεσίες της έρευνας. Ο Μ. Βαξεβανόπουλος ήρθε σε επαφή με κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι του μίλησαν για τον καρκίνο που είναι αιτία πολλών θανάτων στην περιοχή. Οπως λέει, ολόκληρα χωριά έχουν χτιστεί πάνω σε αρχαίες σκωρίες, αλλά ακόμη και σήμερα δεν υπάρχει καμία πρόνοια και δεν έχουν γίνει επιδημιολογικές μελέτες.

Αναφορές
Το όρος Παγγαίο ήταν από τις πλέον φημισμένες μεταλλευτικές περιοχές της αρχαίας Ελλάδας. Τα ορυχεία χρυσού και αργύρου του Παγγαίου αναφέρονται από πλήθος αρχαίων ιστορικών. Τα εκμεταλλεύονταν αρχικά οι Θράκες, ενώ ήταν το μήλον της Εριδος ανάμεσα στη Θάσο και την Αθήνα, πριν τα κατακτήσει ο Φίλιππος Β’. Ο τύραννος της Αθήνας Πεισίστρατος, εξόριστος στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., απέκτησε στο Παγγαίο αρκετά πλούτη και τεχνογνωσία, ώστε να πληρώσει μισθοφόρους και να επιστρέψει στην Αθήνα πανίσχυρος και να εκμεταλλευτεί τα μεταλλεία του Λαυρίου. Ο Ηρόδοτος αναφέρει το Παγγαίο ως όρος απέργων (κατεργαστών), μέγα και ψηλό, με μεταλλεία χρυσού και αργύρου.

Το χρυσό, αργυρό αλλά και χαλκοφόρο περιεχόμενό του εκμεταλλεύτηκαν, αφήνοντας κενό το περιεχόμενο των στοών του και ανεξίτηλα τα ίχνη τους -ακόμα και σήμερα- 2.600 και πλέον χρόνια πριν, Θράκες, Αθηναίοι, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, αλλά και Οθωμανοί κατακτητές της περιοχής.

Enet.gr/smmidexanthis.gr