Οι σύγχρονοι Έλληνες μοιράζονται ένα σημαντικό γενετικό αποτύπωμα με τους αρχαίους προγόνους τους, όπως δείχνουν διάφορες επιστημονικές μελέτες αρχαίου DNA. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μια γενετική συνέχεια στον ελληνικό πληθυσμό.
Η ερώτηση εάν μοιάζουμε με τους αρχαίους Έλληνες δεν είναι απλώς μια απορία ονειρόπληκτων και εθνομανών αλλά έχει απασχολήσει τους ιστορικούς από την ώρα της απελευθέρωσης μας από την οθωμανική αυτοκρατορία.
Είναι ένα ερώτημα που έχει απασχολήσει τόσο ιστορικούς όσο και γενετιστές, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες με την πρόοδο της γενετικής ανάλυσης πληθυσμών.
Το ζήτημα της καταγωγής χωρίζεται σε δύο κύριους πυλώνες:
«Έθνος»: κοινή γλώσσα, ιστορία, έθιμα, παραδόσεις, θρησκεία.
«Φυλή»: Ομοιότητες DNA και λοιπών χαρακτηριστικών.
Όπως αντιλαμβάνεστε στον σύγχρονο κόσμο το ένα μπορεί να μη συνδέεται με το άλλο, καθώς οι μεταναστεύσεις και οι αλλαγές συνθηκών στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον μπορεί να δημιουργήσει έναν άνθρωπο που έχει φυλετική συγγένεια με τους αρχαίους Έλληνες αλλά να μην έχει την παραμικρή ελληνική συνείδηση ή γνώση της ελληνικής γλώσσας κτλ.
Αφού λοιπόν ξεκαθαρίσαμε τα βασικά, ας επιστρέψουμε στο ερώτημα που μας απασχόλησε πρωτύτερα: Ποιοι Έλληνες μοιάζουν περισσότερο με τους αρχαίους προγόνους μας;
Γενετική συνέχεια: Το σημαντικό εύρημα του Harvard
Αν εννοούμε “ομοιότητα” ως φυσιογνωμία, η απάντηση είναι πιο περίπλοκη. Η ανθρωπολογική εικόνα των αρχαίων Ελλήνων δεν ήταν ενιαία: υπήρχαν ποικιλίες ανά περιοχή, όπως και σήμερα. Δεν υπήρχε ένας τύπος “αρχαίου Έλληνα” αλλά πολλές κατηγορίες της λευκής φυλής.
Το 2017, μία από τις πιο εκτενείς μελέτες DNA σχετικά με την καταγωγή των Ελλήνων δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature από την ερευνητική ομάδα του David Reich στο Πανεπιστήμιο του Harvard. Η μελέτη αυτή ανέλυσε το αρχαίο DNA από Μυκηναίους και Μινωίτες και το συνέκρινε με σύγχρονους Έλληνες.
Η διαπίστωση;
Οι σύγχρονοι Έλληνες μοιράζονται σημαντικό ποσοστό του γενετικού τους υλικού με τους Μυκηναίους (περίπου 80%)».
Η ίδια μελέτη και άλλες εθνολογικές έρευνες υποδεικνύουν ότι ορισμένες περιοχές της Ελλάδας διατήρησαν μεγαλύτερη γενετική ομοιομορφία με την αρχαιότητα, λόγω γεωγραφικής απομόνωσης ή άλλως παραγόντων:
Ήπειρος
Μάνη
Αρκαδία
Σφακιά(Κρήτη)
Κύθνος
Εθνολογικά και ιστορικά δεδομένα
Στο κλασικό έργο “The Greeks: A Portrait of Self and Others” του Paul Cartledge (Cambridge University Press), αναφέρεται πως η ιδέα της “ελληνικής συνέχειας” δεν είναι μύθος, αλλά προϊόν πολιτισμικών δομών που επέζησαν, ιδιαίτερα σε απομονωμένες περιοχές.
Ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος επισήμαινε ότι πολλές πολιτισμικές και κοινωνικές δομές της αρχαιότητας επαναδιατυπώθηκαν μέσα από τη λαϊκή παράδοση και την καθημερινή ζωή, διατηρώντας εστίες αρχαίας σκέψης στην ύπαιθρο Ελλάδα.
Η γενετική συνέχεια των Ελλήνων από την αρχαιότητα επιβεβαιώνεται από πλήθος διεθνών και ελληνικών μελετών. Αντίστοιχα ευρήματα με αυτή του Harvard παρουσίασε και η μελέτη του Stanford University (2018) με τίτλο The Genomic History of Southeastern Europe, καθώς και η έρευνα του Max Planck Institute σε συνεργασία με το Reich Lab (2021), οι οποίες αναγνώρισαν συνεχή παρουσία νεολιθικών και μυκηναϊκών γενετικών γραμμών στον ελλαδικό χώρο.
Συμπληρωματικά, η ελληνική πρωτοβουλία Greek Genome Project (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Πανεπιστήμιο Κρήτης) υπογράμμισε τη διατήρηση αρχαίων γενετικών στοιχείων σε απομονωμένες περιοχές όπως η Μάνη, τα Σφακιά, η Ήπειρος και η Κύθνος. Επιπλέον, η μελέτη Y-chromosome variation in modern Greeks (Semino et al., 2008) απέδειξε πως οι πατρικές γενετικές γραμμές των Ελλήνων έχουν διατηρηθεί σε υψηλό βαθμό από τη Μυκηναϊκή περίοδο έως σήμερα, ενώ ο Καθηγητής Γενετικής Αντώνης Κουκάκης (ΕΚΠΑ) έχει υποστηρίξει σε σειρά εργασιών τη διαχρονική συνέχεια του ελληνικού πληθυσμού με βάση ανάλυση DNA. Συνολικά, οι παραπάνω έρευνες καταλήγουν στο ότι οι Έλληνες διατηρούν έναν σταθερό γενετικό πυρήνα από τη Νεολιθική και την Εποχή του Χαλκού, παρά τις ιστορικές μετακινήσεις και επιμειξίες.
Πηγές:
Lazaridis et al., Nature, 2017: https://www.nature.com/articles/nature23310
Paul Cartledge, The Greeks: A Portrait of Self and Others, Cambridge University Press
Νίκος Σβορώνος, Επισκόπηση Νεοελληνικής Ιστορίας, Θεμέλιο
John V.A. Fine, The Early Medieval Balkans, University of Michigan Press
