Από τα πρώτα βήματα της συνείδησής του, ο άνθρωπος πάλεψε με το αναπόφευκτο τέλος, την σκιά της θνητότητας. Στην αέναη αυτή αναζήτηση, στράφηκε προς το υπερφυσικό, αναζητώντας το μυστικό της αιώνιας ζωής που αποδιδόταν στους θεούς.
Στη σύγχρονη αντίληψη για την αθανασία, κυριαρχεί η ιδέα της αθάνατης ψυχής, μια δοξασία που ιχνηλατείται βαθιά στην ανθρώπινη ιστορία. Ο θάνατος, ο αιώνιος αντίπαλος, επιχειρείται να υπερκεραστεί μέσω της πίστης σε μια άυλη υπόσταση που επιβιώνει της φθοράς του υλικού σώματος.
Η Εποχή των Αθάνατων Θεών και των Θνητών Ανθρώπων
Πριν όμως η αρχαία ελληνική σκέψη διαχωρίσει την υλική υπόσταση από την άυλη ψυχή, η πίστη ήταν απλή: υπήρχαν όντα προορισμένα για θάνατο και όντα που γεννήθηκαν αθάνατα. Οι άνθρωποι και τα πλάσματα του ζωικού βασιλείου ανήκαν στην πρώτη κατηγορία, ενώ μόνο οι θεοί απολάμβαναν το προνόμιο της αιώνιας ζωής.
Η Μυστική Πηγή της Αθανασίας
Τι ήταν όμως αυτό που χάριζε στους θεούς την αθανασία; Σύμφωνα με πανάρχαιες δοξασίες, το μυστικό κρυβόταν σε μια συγκεκριμένη τροφή, όπως αποκαλύπτουν μύθοι που χάνονται στα βάθη του χρόνου. Αυτές οι τροφές αθανασίας συχνά συνδέονταν με μαγευτικούς κήπους, δέντρα που φυλάσσονταν από τρομερά τέρατα και έφεραν εξαίσιους καρπούς, ή με ειδικές ουσίες απρόσιτες στους κοινούς θνητούς.
Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, οι θεοί γεύονταν την **αμβροσία** και έπιναν το **νέκταρ**. Και οι δύο αυτές λέξεις, στην ουσία, απέδιδαν την ίδια έννοια: την «αθανασία».
Η αμβροσία περιγραφόταν ως μια ρευστή ουσία, παρόμοια με λάδι ή μια πυκνή σούπα. Πέρα από τροφή, οι θεοί τη χρησιμοποιούσαν για τον καθαρισμό του σώματος ή για την περιποίηση των νεκρών σωμάτων σπουδαίων θνητών. Ακόμη, αμβροσία ονομαζόταν ένα μείγμα από νερό, λάδι και καρπούς, προσφορά προς τους θεούς.
Το νέκταρ ήταν το θεϊκό ποτό, που ο Όμηρος παρομοίαζε με κόκκινο κρασί. Στην Ιλιάδα, η Θέτις, μητέρα του Αχιλλέα, έριξε νέκταρ στα ρουθούνια του νεκρού Πάτροκλου κατά τη νεκρική τελετή.
Ένας από τους αρχαιότερους αναζητητές της αθανασίας που γνωρίζουμε είναι ο **Γκιλγκαμές** (περίπου 2200 π.Χ.). Ο μυθικός ήρωας της Βαβυλώνας αναζήτησε το βότανο της αιώνιας ζωής, αλλά ένα φίδι τον εξαπάτησε, στερώντας του την ευκαιρία.
Παρόμοιες αναζητήσεις συναντάμε και σε άλλους αρχαίους πολιτισμούς. Στον Ινδουισμό, η τροφή της αθανασίας ονομάζεται «αμρίτα», φυλασσόμενη από ένα ιερό φίδι που την προσφέρει μόνο στους θεούς. Στα αρχαία αιγυπτιακά κείμενα αναφέρονται οι «σταγόνες των θεών», ενώ για τους Ζωροάστρες της Περσίας υπήρχε η «Σαόμα». Στην αρχαία Κίνα, οι θεοί τρέφονταν με τα «ροδάκινα της αθανασίας», μια ονομασία που θυμίζει τα «χρυσά μήλα» της σκανδιναβικής μυθολογίας που χάριζαν αιώνια νεότητα και τα «χρυσά μήλα των Εσπερίδων» στην ελληνική μυθολογία.
Ο Κήπος των Εσπερίδων και τα Χρυσά Μήλα
Στην ελληνική μυθολογία, οι **Εσπερίδες** ήταν νύμφες της Δύσης, ο αριθμός των οποίων ποικίλλει ανάλογα με τον μύθο. Πατέρας τους ήταν ο Έσπερος, η προσωποποίηση του αποσπερίτη, του πλανήτη Αφροδίτη. Το ίδιο άστρο, κατά την πρωινή του εμφάνιση, ονομαζόταν Εωσφόρος. Πατέρας του Έσπερου ήταν ο Κέφαλος, γιος του Ερμή, του θεού που οδηγούσε τις ψυχές στον Κάτω Κόσμο.
Η πρώτη χρυσή μηλιά ήταν το γαμήλιο δώρο της Γαίας στην Ήρα όταν παντρεύτηκε τον Δία. Η Ήρα την φύτεψε στον ιερό της κήπο στο όρος Άτλας, έναν κήπο που φρόντιζαν οι Εσπερίδες. Όμως, επειδή οι νύμφες έπαιρναν κρυφά χρυσά μήλα, η Ήρα έβαλε τον άγρυπνο δράκο Λάδωνα να τυλιχτεί γύρω από το δέντρο.
Είναι ενδιαφέρον πως, αν τα «χρυσά μήλα» των Ελλήνων ήταν ο ίδιος καρπός με τα ροδάκινα της αθανασίας των Κινέζων, τότε η ονομασία «νεκταρίνια» για μια ποικιλία ροδάκινων, που προέρχεται από το «νέκταρ», αποκτά μια νέα διάσταση. Στην Κύπρο, τα βερίκοκκα ονομάζονται χρυσόμηλα, ενώ η πορτοκαλιά αναφέρεται σε διάφορες πηγές ως χρυσομηλιά. Παρά την άφιξή τους στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, μια παράδοση υποστηρίζει πως τα «χρυσά μήλα» ήταν πορτοκάλια, μια φήμη τόσο ισχυρή που οδήγησε στην ονομασία «εσπεριδοειδή» για την οικογένεια citrus, ενώ το «πορτοκάλι» πήρε το όνομά του από την Πορτογαλία, όπου, κατά μια εκδοχή, βρισκόταν ο κήπος της Ήρας.
Κάποιοι πίστευαν πως η αμβροσία ήταν προϊόν των χρυσών δέντρων του κήπου των Εσπερίδων, μεταφερόμενη στον Όλυμπο από έναν πανέμορφο αετό συνοδευόμενο από λευκά περιστέρια για τη θρέψη των θεών.
Ο Κήπος της Ανατολής και η Απώλεια της Αθανασίας
Ακόμη και ο Χριστιανισμός, παρά την αντίθεσή του με τον παγανισμό, υιοθέτησε έναν αρχαίο εβραϊκό μύθο που διαδραματίζεται σε έναν παραδεισένιο κήπο στην Μεσοποταμία. Εκεί, το πρωτόπλαστο ζεύγος ζούσε μια αιώνια, ατάραχη ζωή, την οποία έχασε όταν έφαγε τον απαγορευμένο καρπό της γνώσης του καλού και του κακού. Όμως, ο μύθος αναφέρει και το **δέντρο της ζωής**, την πρόσβαση στο οποίο ο Θεός φρούρησε με αγγέλους, για να μην αποκτήσουν οι άνθρωποι την αθανασία. Μια εικόνα που θυμίζει τον δράκο φύλακα του δέντρου στον κήπο των Εσπερίδων!
Το ερπετό στον μύθο της Γένεσης, που ξεγέλασε την Εύα και επέφερε τον θάνατο στην ανθρωπότητα, ταυτίζεται με τον Εωσφόρο, έναν έκπτωτο άγγελο. Εωσφόρος, θυμίζουμε, ήταν το όνομα του πλανήτη Αφροδίτη κατά την πρωινή του εμφάνιση, δηλαδή ο Έσπερος!
Από την Υπακοή στην Αρετή: Οι Δρόμοι προς την Αθανασία
Ο μύθος της Γένεσης υπονοεί πως ο άνθρωπος αρχικά ήταν αθάνατος, αλλά έχασε αυτό το προνόμιο λόγω της ανυπακοής του. Η επιστροφή στην αθανασία συνδέεται με την τυφλή υπακοή στις θείες εντολές μέχρι την Ημέρα της Κρίσης.
Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, όμως, μόνο οι θεοί ήταν αθάνατοι, με εξαίρεση την παραβίαση όρκων, που οδηγούσε σε μια κατάσταση απόλυτης παράλυσης, όπως περιγράφει ο Ησίοδος στη «Θεογονία».
Ο άνθρωπος, κατά τον φιλόσοφο Μητρόδωρο, πλάστηκε θνητός, ζώντας σε μια «πόλη χωρίς τείχη» απέναντι στον θάνατο. Η «χρυσή εποχή» της ανθρωπότητας ήταν μια περίοδος μακροζωίας και ειρηνικού θανάτου στον ύπνο. Ακόμη και η νίκη του Ηρακλή επί του δράκοντα των Εσπερίδων δεν χάρισε την αμβροσία στους ανθρώπους.
Παρά την εξοικείωση των αρχαίων Ελλήνων με τον θάνατο και την απουσία θεϊκών υποσχέσεων για αθανασία, από τον 6ο αιώνα π.Χ. και μετά, η ανάπτυξη της ορθολογικής σκέψης συνδυάστηκε με μια ενισχυμένη μεταφυσική αναζήτηση. Οι ιδέες του Ορφέα για τη μετεμψύχωση, τα μυστήρια της Ελευσίνας και η φιλοσοφία του Πλάτωνα για την ψυχή άνοιξαν νέους δρόμους. Έναν δρόμο όπου το πνεύμα μπορούσε να υπερβεί τη θνητότητα, απαλλαγμένο από το βάρος της ύλης. Ο Πλάτωνας πίστευε πως, μέσω της κατάκτησης της Αρετής, η ψυχή θα τραφεί με νέκταρ και αμβροσία, κατακτώντας την αθανασία.
