Η φράση “λυδία λίθος” χρησιμοποιείται μεταφορικά για να δηλώσει τρόπο δοκιμασίας, ελέγχου, εξακρίβωσης. Στην κυριολεξία η πέτρα από την Λυδία, πόλη στα παράλια της Μικράς Ασίας, ήταν ένα εργαλείο με το οποίο εξακρίβωναν τη γνησιότητα των πολύτιμων λίθων.
Η λυδία λίθος ή “λυδία πέτρη”, όπως αποκαλούταν στην αρχαιότητα, ήταν ένα σκληρό μαύρο πέτρωμα που υπήρχε σε αφθονία στην περιοχή της Λυδίας, απ΄ όπου πήρε και το όνομα της. Επρόκειτο για ένα είδος βασάλτη το οποίο οι αρχαίοι Έλληνες εισήγαγαν προκειμένου να χρησιμοποιήσουν με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Ήταν αριστοτέχνες στο εμπόριο και έκαναν καινοτομίες και διακρατικές συναλλαγές. Η λυδία λίθος αποτελούσε ένα από τα βασικότερα εργαλεία τους.
Η λυδία λίθος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον προσδιορισμό της περιεκτικότητας κάποιου μετάλλου σε ένα κράμα. Ωστόσο, η τεχνική αυτή εφαρμόζεται κυρίως για την αξιολόγηση της καθαρότητας του χρυσού .
Εάν συρθεί ένα κομμάτι χρυσού στην επιφάνεια της λυδίας λίθου, αφήνει ένα χαρακτηριστικό ίχνος. Όμως εάν συρθεί ένα κομμάτι όχι καθαρού χρυσού αλλά κράματος τότε η απόχρωση του χρώματος του ίχνους που αφήνει πάνω στην επιφάνεια της λυδίας λίθου είναι διαφορετική. Και ανάλογα με την περιεκτικότητα ενός κράματος σε χρυσό, το ίχνος αυτό έχει διαφορετική απόχρωση. Έτσι, αν η απόχρωση του ίχνους ενός κράματος συγκριθεί με τις αποχρώσεις ιχνών κραμάτων με γνωστή περιεκτικότητα, μπορεί να εκτιμηθεί η περιεκτικότητά του σε χρυσό με αρκετά ασφαλή τρόπο. Επικουρικά γίνεται επάλειψη του ίχνους με οξύ προκαλώντας μεγαλύτερη αντίθεση του χρώματος των ιχνών του καθαρού και του ακάθαρτου μετάλλου.
Αυτή η τεχνική, γνωστή από την αρχαιότητα, χρησιμοποιήθηκε αρχικά στον ελληνικό χώρο για την εξακρίβωση της γνησιότητας τον χρυσών νομισμάτων, αλλά αργότερα επεκτάθηκε σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις όπου η διαπίστωση της περιεκτικότητας ενός κράματος σε χρυσό ήταν απαραίτητη. Ακόμα και σήμερα, χρυσοχόοι εκτιμούν την περιεκτικότητα χρυσών αντικειμένων σε καράτια με την ίδια μέθοδο. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, όμως, η λυδία λίθος όλο και συχνότερα απαντάται σε τεχνητή παρά σε φυσική μορφή, ή αντικαθίσταται με μεθόδους που δίνουν μετρήσεις με μεγαλύτερη ακρίβεια.
Μεταφορικά, η φράση “λυδία λίθος”, λόγω της χρήσης του πετρώματος για πολλούς αιώνες ως εργαλείου εξακρίβωσης της καθαρότητας κραμάτων χρυσού, χρησιμοποιείται για να δηλώσει την έννοια της δοκιμασίας, του τρόπου ελέγχου, της εξακρίβωσης κτλ.
