«Το Εύδαιμον το ελεύθερον, το δ΄ ελεύθερον το εύψυχον» (ευτυχισμένοι είναι οι ελεύθεροι και ελεύθεροι είναι οι γενναίοι). Πρόκειται για μια από τις πιο γνωστές φράσεις του Περικλή, που περιέχεται στον λόγο που εκφώνησε το 430 π.Χ. στην Αθήνα προς τιμή των πρώτων νεκρών του Πελοποννησιακού Πολέμου και διασώζεται στο αθάνατο έργο του ιστορικού Θουκυδίδη.
Η λέξη Ευδαίμων (ευ + δαίμων) δηλώνει την ευδαιμονία που αναζητά να κατακτήσει το άτομο κατά την διάρκεια της ζωής του. Είναι αυτή η εσωτερική γαλήνη, η εσωτερική πληρότητα που νιώθει κάποιος όταν ικανοποιεί τους στόχους του και όλα στην ζωή του κυλούν με απόλυτη αρμονία. Η ευδαιμονία δεν πρέπει να ταυτίζεται την εύνοια της καλής τύχης, καθώς δεν είναι αποτέλεσμα μόνο τυχαίων εξωτερικών γεγονότων. Ο Αρχύτας ο Ταραντίνος την όρισε ως εξής: «Ευδαιμονία δεν είναι η κτήση της αρετής αλλά η χρήση της». Πρόκειται δηλαδή για μια κατάσταση εσωτερικής πληρότητας που γίνεται πράξη στην καθημερινή ζωή.
Σίγουρα η Ευδαιμονία δεν ταυτίζεται, όπως πιστεύουμε λανθασμένα, με τα υλικά αγαθά. Αγοράζουμε υλικά αγαθά σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να καλύψουμε τις βαθύτερες εσωτερικές μας ανάγκες. Μετά από λίγο αγοράζουμε περισσότερα γιατί νιώθουμε ένα αίσθημα κενότητας και έτσι περνάμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας με το να κυνηγάμε καταναλωτικά αγαθά. Ακόμη και στα παιδιά μας, τους αγοράζουμε συνεχώς υλικά αγαθά για να καλύψουμε τις συναισθηματικές τους ανάγκες και θεωρούμε ότι τα κάνουμε ευτυχισμένα.
Όπως εύστοχα το περιέγραψε ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά»: Ο κόσμος πιστεύει ότι αιτία της ευδαιμονίας είναι τα εξωτερικά αγαθά, σαν να πιστεύει ότι το ωραίο παίξιμο της κιθάρας οφείλεται στο μουσικό όργανο και όχι στην επιδεξιότητα του κιθαρωδού.
Η λέξη ελευθερία είναι σύνθετη από το ρήμα ελεύθω (πορεύομαι) και το ρήμα ερώ (αγαπώ). Ελεύθερος συνεπώς με βάση την ετυμολογία της λέξης δεν είναι μόνο εκείνος που δεν είναι δούλος ή σκλάβος αλλά εκείνος που βαδίζει σύμφωνα με όσα θέλει η ψυχή του. Εκείνος, για παράδειγμα, που ζει μια ζωή ρουτίνας ή που ζει επιδιώκοντας μόνο υλικά αγαθά, δεν είναι ελεύθερος. Πρόκειται για μια έννοια που είναι πολύ δύσκολο να οριστεί με ακρίβεια και γι΄ αυτό εξάλλου ανά τους αιώνες έχουν χυθεί τόνοι από μελάνι, ενώ αναρίθμητοι πόλεμοι έχουν γίνει στο όνομά της.
Όσες φορές και να θέσουμε το ερώτημα: Σήμερα ο άνθρωπος είναι ελεύθερος; η απάντηση τις περισσότερες φορές θα είναι όχι. Ο Πυθαγόρας την όρισε ως την ικανότητα του ανθρώπου να επιβάλλεται στον εαυτό του. Να επιβάλλεται και να ελέγχει τους εγωισμούς του, τα πάθη του, τους φόβους του. Κάτι όμως πολύ δύσκολο σήμερα με τους ρυθμούς ζωής, με τους πολλαπλούς ρόλους που έχει ο καθένας από εμάς και γενικά τη σύνθετη ζωή μας.
Σύμφωνα με τη φράση του Περικλή (ελεύθερο το εύψυχον), για να είναι κανείς ελεύθερος πρέπει να είναι γενναίος. Γενναίος είναι εκείνος που ξεπερνά τους φόβους του, που δείχνει θάρρος και ταυτόχρονα έχει και υψηλό ήθος. Κατά τον Αριστοτέλη η ανδρεία είναι μεσότητα μεταξύ δύο άκρων, της υπερβολής και της έλλειψης. Η υπερβολή είναι η θρασύτητα (να μην φοβάσαι ούτε όσα πρέπει, ούτε όταν πρέπει, ούτε όπως πρέπει) και η έλλειψη είναι η δειλία (να φοβάσαι όσα δεν πρέπει και όταν δεν πρέπει και όπως δεν πρέπει). Άρα για να είναι κανείς γενναίος δεν πρέπει να είναι ούτε δειλός αλλά ούτε και υπερβολικά θρασύς, αλλά να κινείται στη μεσότητα ανάμεσα στο υπερβολικό θάρρος και στην έλλειψη θάρρους.
Τι μας δίδαξε συνεπώς ο Περικλής με τα λόγια του εκείνο τον χειμώνα του 430 π. Χ.; Ό,τι η Ευτυχία πηγάζει από την Ελευθερία (το Εύδαιμον το Ελεύθερον). Δεν εννοεί μόνο την εθνική ελευθερία αλλά κυρίως την εσωτερική, την ατομική. Εκείνη που κάνει τον άνθρωπο να νιώθει αυτάρκης και ικανός να πετύχει τους στόχους του και να βιώσει μια εσωτερική πληρότητα. Η Ελευθερία όμως για να κατακτηθεί χρειάζεται από το άτομο Γενναιότητα (το δε Ελεύθερον το Εύψυχον). Να ξεπερνά τους φόβους του και να μην συμπεριφέρεται στην καθημερινότητά του με θρασύτητα, αδιαφορία, κυνισμό. Ούτε φυσικά να επιδεικνύει δειλία στα προβλήματα της ζωής του αλλά θάρρος και αποφασιστικότητα.
Νίκος Τάχατος (φιλόλογος)
ΠΗΓΗ: https://www.eleftheria.gr/, lecturesbureau
