Ο 19ος αιώνας για την ελληνική κοινωνία υπήρξε εκείνο το στοίχημα της ριζοσπαστικής αλλαγής στην νοοτροπία, στους θεσμούς, στην ιδεολογία και στην οικονομία. Φυσικά καταλύτης αυτού του μεγάλου στοιχήματος νεωτερισμού και εκκοσμίκευσης της ελληνικής κοινωνίας ήταν η Ελληνική Επανάσταση.
Το 1821 άφησε πίσω μια κοινωνία ραγιάδων και υποδέχτηκε μια κοινωνία Ελλήνων έτοιμη να συγκρουστεί με το οθωμανικό δεσποτικό κατεστημένο αλλά και να οδηγηθεί σε μια διαδικασία διαφορετικής βούλησης και θεώρησης των πραγμάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας μεταστροφής είναι η συμμετοχή του εν Ελλάδι ορθόδοξου κλήρου στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.
Εδώ το ριζοσπαστικό ήταν ότι το ανώτατο διοικητικά και θρησκευτικά όργανο των χριστιανών υπηκόων Οικουμενικό Πατριαρχείο ως επίσημος διοικητικός μηχανισμός υπό τον Σουλτάνο ενώ αναθεμάτιζε με φιρμάνια την Επανάσταση και αφόριζε τους αγωνιστές της, ήρθε σε ρήξη με μητροπολίτες όπως οι Νεόφυτος Ταλαντίου, Αμβρόσιος Φραντζής και Παλαιών Πατρών Γερμανός που όχι μόνον είχαν αναπτύξει σημαντική επαναστατική δράση αλλά και χρημάτισαν των αξιωμάτων των πρώτων βουλευτικών του νεοσύστατού επαναστατημένου ελληνικού κράτους.
Έτσι οι Έλληνες μετά την δεύτερη κρίσιμη δεκαετία του 19ου αιώνα είναι ένα έθνος με φρεσκο-διαμορφωμένη συνείδηση και ταυτότητα, με σπουδαία ιστορία αλλά και με έντονη διχόνοια που ξεσπά στο διάβα των καιρών. Η διχόνοια αυτή καταλήγει στον ερχομό του βασιλιά Όθωνα και της αυταρχικής διακυβέρνησης της αυλής του. Το επαναστατικό πνεύμα του 21 δίνει πλέον την σκυτάλη στις φιλελεύθερες εξεγέρσεις κατά του βαυαρικού καθεστώτος. Στην ουσία οι Έλληνες εξεγέρθηκαν εκείνη την περίοδο εναντίον της απόλυτης μοναρχίας ζητώντας δημοκρατία με εκλεγμένους εκπροσώπους κι έπρεπε επιτέλους να διεκδικήσουν οι ίδιοι την παρουσία τους στην διακυβέρνηση του τόπου τους όντας πολιτικά πιο ώριμοι.
Το αντί-οθωνικό αίσθημα εκφράστηκε έντονα από προσωπικότητες της πολιτικής όπως ο πρώην αγωνιστής και πρωτεργάτης του κινήματος της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 για το Σύνταγμα στρατηγός Ιωάννης Μακρυγιάννης με τα φλογερά του αντικαθεστωτικά κηρύγματα που αποτυπώθηκαν στα ιστορικά απομνημονεύματά του, αλλά και από τον κύκλο της λογοτεχνίας με τον ποιητή Αλέξανδρο Σούτσο να δημοσιεύει δραματικά κείμενα αντιπολιτευτικού χαρακτήρα το διάστημα 1840-50.
Φθάνοντας στα τέλη του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα οι Έλληνες της νεότερης πλέον Ελλάδας έχουν αναπτύξει κομματικούς μηχανισμούς, έχουν κοινοβούλιο, συμμετέχουν σε εκλογές, έχουν δική τους Αυτοκέφαλη Εκκλησία, διαθέτουν ένα οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα και φυσικά έναν εθνικό τακτικό στρατό. Με τις ευλογίες των Μ.Δυνάμεων έχει δημιουργηθεί ένα κράτος με οικονομική καπιταλιστική κατεύθυνση και με φιλοδυτική πολιτική εκσυγχρονισμού.
Η νέα αυτή αστική πραγματικότητα θα φέρει τους Έλληνες να αλληλεπιδρούν με την ισχυροποίηση του κεφαλαίου, τα οικονομικά σκάνδαλα, τον δικομματισμό, τις πελατειακές σχέσεις και τον αλυτρωτισμό της Μ.Ιδέας. Οι πρωτόγνωρες αυτές καταστάσεις καθιστούν την κοινωνία των νεοελλήνων διχασμένη απέναντι σε ιδεολογίες, κόμματα και συμφέροντα.
Τα δοξασμένα γιαταγάνια του 1821 και οι σύσσωμες δημοκρατικές εξεγέρσεις επί Όθωνα είχαν ξεπεραστεί, προέκυπταν σημαντικά ζητήματα εγχωρίως και στάσεις που εκδηλώνονταν σε πνευματικό επίπεδο χρίζοντας διαφορετικής αντιμετώπισης. Έτσι στα πλαίσια του γλωσσικού ζητήματος τελειώματα του 19ου αιώνα το ριζοσπαστικό για την εποχή του που επεχείρησε ο Γιάννης Ψυχάρης ήταν η δημοσίευση πολύκροτου έργου του στην δημοτική γλώσσα, προκαλώντας μεγάλη αναστάτωση στους υποστηρικτές της καθεστηκυίας επίσημης τότε γλώσσας καθαρεύουσας.
Όπως και να ΄χει στα τέλη του 19ου αιώνα τα δεδομένα για τους Έλληνες είχαν αλλάξει. Η αίγλη του 1821 και τα μεγάλα ιδανικά που εξέπεμψε η Φιλική Εταιρεία είχαν πλέον επισκιαστεί από την πολιτική χειραγώγηση της ελληνικής κοινωνίας με την ίδια να ακολουθεί τον σκανδαλώδη πολιτικάντικο δικομματισμό που είχε διαμορφωθεί.
Αυτή τη κατάληξη επικρίνει με καυστικό ελαφρό στίχο φθάνοντας μόλις στο κατώφλι του 20ου αιώνα το 1902 ο ριζοσπάστης του πνεύματος ο Γεώργιος Σουρής συνοψίζοντας την διαχρονική επιβλαβή κακοδαιμονία του νέο-Έλληνα και τα κακώς κείμενα του 19ου αιώνα σε πασίγνωστο σατιρικό του ποίημα.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤΡΥΦΤΟΣ – ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ
ΠΗΓΕΣ
• Νίκος Γ.Σβορώνος, «Ανάλεκτα Νεοελληνικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας», εκδ:ΘΕΜΕΛΙΟ,Αθήνα,1983
• Κώστας Κωστής, «Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας»,εκδ:ΠΑΤΑΚΗ,Αθήνα2020