Όταν ξεράθηκε η Μεσόγειος: Επιστημονική ανακάλυψη ανατρέπει όσα ξέραμε

Η Μεσόγειος Θάλασσα έχει στεγνώσει στο παρελθόν, σε ένα γεγονός που ονομάζεται κρίση αλατότητας του Μεσσηνίου.

Ήταν ένα γεωλογικό γεγονός κατά το οποίο η Μεσόγειος Θάλασσα μπήκε σε έναν κύκλο μερικής ή σχεδόν πλήρους αποξήρανσης (ξήρανση) πριν 5,33 εκατομμύρια χρόνια. Τελείωσε με τον Ζάγκλειο Κατακλυσμό, όταν ο Ατλαντικός γέμισε νερό τη Μεσόγειο Θάλασσα.

Η Μεσόγειος Θάλασσα συνδέεται με τον Ατλαντικό ωκεανό μέσω του στενού του Γιβραλτάρ το οποίο έχει πλάτος μόνο περίπου 8 μίλια.

Πριν από περίπου έξι εκατομμύρια χρόνια, κάτι προκάλεσε την αποκοπή της Μεσογείου. Ίσως ήταν μια εποχή παγετώνων που μείωσε τη στάθμη της θάλασσας αρκετά ώστε να αφήσει μια χερσαία γέφυρα μεταξύ Ισπανίας και Μαρόκου. Η απομόνωση της Μεσογείου θα μπορούσε επίσης να ήταν το αποτέλεσμα τεκτονικών διεργασιών.

Σε αυτό που ονομάζεται κρίση αλατότητας του Μεσσηνίου,μετά το κλείσιμο του στενού για τελευταία φορά πριν από 5,6 εκατομμύρια χρόνια, το γενικά ξηρό κλίμα της περιοχής εκείνη την εποχή στέγνωσε τη λεκάνη της Μεσογείου σχεδόν εντελώς μέσα σε χίλια χρόνια.

Αυτή η μαζική αποξήρανση άφησε μια βαθιά ξηρή λεκάνη, που έφτασε τα 1,9 έως 3,1 μίλια βαθιά κάτω από την κανονική στάθμη της θάλασσας, με μερικούς υπεραλατώδεις θύλακες παρόμοιες με τη σημερινή Νεκρά Θάλασσα. Στη συνέχεια, λιγότερο ξηρές κλιματικές συνθήκες είχαν ως αποτέλεσμα η λεκάνη να λαμβάνει περισσότερο γλυκό νερό από τα ποτάμια, προοδευτικά γεμίζοντας και αραιώνοντας τις υπεραλμυρές λίμνες σε μεγαλύτερους θύλακες υφάλμυρου νερού. Η κρίση αλατότητας του Μεσσηνίου έληξε όταν το στενό του Γιβραλτάρ τελικά άνοιξε ξανά πριν 5,33 εκατομμύρια χρόνια και ο Ατλαντικός γέμισε γρήγορα τη λεκάνη της Μεσογείου σε αυτό που είναι γνωστό ως Ζάγκλειος Κατακλυσμός.

Όταν η Μεσόγειος ξεράθηκε

Υπάρχουν ενδιαφέροντα στοιχεία που δείχνουν πόσο γρήγορα ξεράθηκε η Μεσόγειος.

Τεράστια ποτάμια όπως ο Νείλος και ο Ροδανός σήμερα χύνονται στη Μεσόγειο. Όμως κατά την επίμαχη περίοδο, τα ποτάμια αυτά έφτασαν μέχρι την κοίτη της Μεσογείου. Στην πορεία, δημιουργήθηκαν μεγάλα φαράγγια που φτάνουν στον βυθό, 2.700 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Στο Κάϊρο, το φαράγγι του Νείλου ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια ανασκαφών για το φράγμα του Ασουάν. Μεταγενέστεροι έρευνες αποκάλυψαν έναν σχηματισμό μεγαλύτερο από το Grand Canyon. Ένα παρόμοιο φαράγγι βρέθηκε στον ποταμό Ροδανό.

Δείγματα ιζημάτων κάτω από το βυθό της Μεσογείου Θάλασσας, που περιλαμβάνουν ορυκτά, εδάφη και απολιθωμένα φυτά, δείχνουν ότι ο πρόδρομος του Στενού του Γιβραλτάρ έκλεισε σφιχτά πριν από περίπου 5,96 εκατομμύρια χρόνια, σφραγίζοντας τη Μεσόγειο από τον Ατλαντικό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια περίοδο μερικής αποξήρανσης της Μεσογείου Θάλασσας, την πρώτη από πολλές τέτοιες περιόδους κατά τη διάρκεια του ύστερου Μειόκαινου.

Σε ορισμένα σημεία βρέθηκαν κοιτάσματα αλατιού πάχους έως και ενός χιλιομέτρου.

Η ξήρανση της Μεσογείου έχει περιγραφεί και στη μυθολογια. Τα ακρωτήρια που υψώνονται σε κάθε πλευρά του στενού του Γιβραλτάρ είναι γνωστά ως «Ηράκλειες Στήλες». Η βόρεια στήλη είναι ο Βράχος του Γιβραλτάρ. Η ταυτότητα της αντίστοιχης στήλης στη Βόρειο Αφρική, καθώς δεν είναι πασιφανής, είναι αντικείμενο διαμάχης με τους δύο πιθανότερους υποψηφίους να είναι το Μόντε Άτσο στη Θέουτα και το Τζεμπέλ Μουσά στο Μαρόκο.

Σύμφωνα με κάποιες Ρωμαϊκές πηγές ο Ηρακλής έπρεπε να περάσει το όρος που κάποτε ήταν ο Άτλαντας. Αντί να ανέβει στο ψηλό βουνό, ο Ηρακλής χρησιμοποίησε την υπεράνθρωπη δύναμή του για να το σπάσει και να περάσει ανάμεσα του. Κάνοντας αυτό, ένωσε τον Ατλαντικό με τη Μεσόγειο και σχημάτισε το Στενό του Γιβραλτάρ. Ένα μέρος του βουνού που χωρίστηκε είναι το Γιβραλτάρ, και το άλλο το Μόντε Άτσο ή το Τζεμπέλ Μουσά. Τα δύο αυτά βουνά μαζί από τότε είναι γνωστά ως Στήλες του Ηρακλή, αν και άλλα μέρη έχουν συνδεθεί με το όνομα. Ο Διόδωρος ο Σικελός όμως, πιστεύει ότι αντί να σπάσει ένα ισθμό δημιουργώντας το Στενό του Γιβραλτάρ, ο Ηρακλής «στένεψε» ένα ήδη υπάρχον στενό για να αποτρέψει τέρατα από τον Ατλαντικό να περάσουν στη Μεσόγειο. Σε κάποιες εκδοχές, ο Ηρακλής έχτισε τις Στήλες για να κρατάει τον ουρανό χώρια από τη Γη, ελευθερώνοντας τον Άτλαντα από την καταδίκη του.

Ο Ζάγκλειος Κατακλυσμός ξαναγεμίζει τη Μεσόγειο

Η κρίση αλατότητας του Μεσσηνίου έληξε απότομα σε μια πιθανώς από τις μεγαλύτερες πλημμύρες στην ιστορία του πλανήτη πριν από περίπου 5,3 εκατομμύρια χρόνια. Η χερσαία γέφυρα μεταξύ της σύγχρονης Ισπανίας και του Μαρόκου «παραβιάστηκε», γεγονός που άνοιξε τις πύλες στον Ζάγκλειο Κατακλυσμό. Αυτή η μεγάλη πλημμύρα δημιούργησε ένα κανάλι 200 χιλιομέτρων μέσα από το στενό, ίσως βαθύνοντάς το περίπου 40 εκατοστά την ημέρα. Μια τεράστια ποσότητα νερού ξαναγέμισε γρήγορα τη Μεσόγειο. Το μεγαλύτερο μέρος της λεκάνης ξαναγεμίστηκε σε όχι περισσότερο από δύο χρόνια – και ίσως σε ελάχιστο χρόνο όσο λίγους μήνες – με το νερό να βαθαίνει περίπου δέκα μέτρα την ημέρα στο απόγειό του.

Τα διατηρημένα χαρακτηριστικά υποβρύχιας διάβρωσης μας επιτρέπουν να γνωρίζουμε ακριβώς πόσο μεγάλη ήταν η πλημμύρα. Για να δούμε ένα παράδειγμα, ταξιδεύουμε κάτω από τη Θάλασσα του Αλμποράν – ονομάζεται η δυτικότερη περιοχή – λεκάνη της Μεσογείου που βρίσκεται ανάμεσα στις νότιες ακτές της Ισπανίας, και το βόρειο Μαρόκο και Αλγερία – ακριβώς στα ανατολικά του στενού του Γιβραλτάρ.

Κάτω από το νερό βρίσκεται ένα αρχαίο ηφαίστειο με τεράστια ποσότητα ιζήματος – μήκους 35 χλμ., πλάτους 7 χλμ. και πάχους 163 μέτρων. Αν και τα στοιχεία δεν είναι πειστικά, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό το κοίτασμα πιθανότατα δημιουργήθηκε από μια τεράστια πλημμύρα καθώς κυλούσε γύρω από το ηφαίστειο. Τα χαρακτηριστικά διάβρωσης δείχνουν ότι αυτή η ορμή νερού ήταν περίπου 1.000 φορές ισχυρότερη από τον Αμαζόνιο, πράγμα που σημαίνει ότι περίπου 100 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού έτρεχαν στη Μεσόγειο κάθε δευτερόλεπτο.

Ένα τεράστιο υποθαλάσσιο φαράγγι

Πόσο εκτεταμένη ήταν όμως αυτή η πλημμύρα; Αν γέμιζε όλη τη Μεσόγειο, θα άφηνε στοιχεία και σε άλλα μέρη. Κατά μήκος της ανατολικής άκρης της Σικελίας βρίσκεται ένας υποβρύχιος βράχος (Malta Escarpment) και είναι πραγματικά τεράστιος – μήκους 290 χιλιομέτρων και ύψους σχεδόν 4 χιλιομέτρων. Το νερό είναι πιθανό να διέσχιζε το φαράγγι Νότο. Το Νότο, με ύψος 700 μέτρα, είναι πιο απότομο και βαθύτερο από οποιοδήποτε άλλο φαράγγι του τύπου του στον κόσμο. Το νερό θα μπορούσε να ρέει μέσω αυτής της στενής εισόδου στην ανατολική Μεσόγειο.

Στην ανατολική πλευρά του γκρεμού κοντά στο φαράγγι Νότο υπάρχει ίζημα που φτάνει τα 800 μέτρα πάχος. Η φύση αυτού του κοιτάσματος είναι αρκετά ξεχωριστή που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η προέλευσή του είναι μια μεγάλη πλημμύρα. Είναι ένα μείγμα από ογκόλιθους, άμμο και βότσαλα όλων των σχημάτων και μεγεθών. Αν αυτό δημιουργήθηκε από τον Ζάγκλειο Κατακλυσμό, αυτό σημαίνει ότι τα νερά θα είχαν φτάσει μέχρι την ανατολική Μεσόγειο, κοντά στη Σικελία.

Η Μεσόγειος είναι καταδικασμένη

Μια μέρα, η Μεσόγειος μπορεί να στεγνώσει ξανά. Εάν κλείσει το στενό του Γιβραλτάρ, η Μεσόγειος πιθανότατα θα στεγνώσει σε περίπου 1.000 χρόνια.